Weksel w stosunkach pracy

Kodeks pracy nie przewiduje możliwości zawarcia w stosunkach pracy weksla, w tym weksla in blanco. Jednak nie zapominajmy, że po pierwsze prawo pracy jest częścią prawa cywilnego, a więc gałęzi prawnej, która reguluje stosunki prywatnoprawne, do których należy także stosunek pracy. Po drugie w kodeksie pracy mamy zawartą w art. 300 kp normę odsyłająca. Zgodnie z tym przepisem w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Jednak w dalszym ciągu pojawiają się wątpliwości czy faktycznie można stosować weksel w prawie pracy.

---

 

Czym jest weksel?

Weksel to papier, który stanowi zabezpieczenie umowy zawartej pomiędzy stronami. W stosunkach pracy raczej nie be∂zie chodziło o zabezpieczenie samej umowy o pracę, ale umowy które pojawiają się w trakcie trwania stosunku pracy, np. umowa o zakazie konkurencji albo o powierzeniu mienia, wspólnym powierzeniu mienia.  Weksel pełni funkcję gwarancyjną. ma zmaksymalizować, a nie rzadko zapewnić realizację terminowej  spłaty zobowiązania.

 

---

Weksel w prawie pracy

Nad tematem stosowania weksli w prawie pracy pochylał się Sąd Najwyższy oraz posłowie, a także Ministerstwo Pracy.

Minister Pracy w swojej odpowiedzi na interpelację zajęła stanowisko, w którym jasno stwierdziła, że zawieranie weksli w stosunkach pracy jest działaniem niezgodnym z prawem.

Interpelacja nr 27297 do ministra rodziny i polityki społecznej w sprawie stosowania weksli w stosunkach pracy i przy zatrudnieniu cywilnoprawnym

Szanowna Pani Minister!

Przepisy Kodeksu pracy nie regulują tematyki związanej ze stosowaniem weksli wobec osób świadczących pracę. Regulacji takich nie zawiera również ustawa o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Kodeks pracy w art. 300 pozwala na odpowiednie stosowanie Kodeksu cywilnego, ale jednocześnie nie odsyła do innych pozakodeksowych przepisów prawa cywilnego. Szczegółowe regulacje w przedmiocie weksla znajdują się w ustawie z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe, a nie w Kodeksie cywilnym. Mając na uwadze brak jednoznacznych zapisów ustawowych, które wprost dopuszczałyby/wyłączałyby stosowanie weksli w stosunkach pracy lub przy zatrudnieniu cywilnoprawnym wydaje się, że pojawiające się w tej kwestii wątpliwości winny zostać rozstrzygnięte na drodze legislacyjnej.

W związku z powyższym kieruję następujące pytania:

1. Czy stosowanie weksli przy zatrudnieniu pracowniczym lub cywilnoprawnym jest prawnie dozwolone, czy też zabronione?
2. W czyjej właściwości mieści się kontrola i nadzór w zakresie stosowania weksli przy zatrudnieniu pracowniczym lub cywilnoprawnym?
3. Jakie środki prawne oraz ewentualnie jakiego rodzaju sankcje mogą zostać zastosowane wobec pracodawcy/przedsiębiorcy naruszającego obowiązujące przepisy w tym zakresie?
4. Czy ministerstwo rozważa (jeśli tak, w jakim horyzoncie czasowym?) zaproponowanie jednoznacznego unormowania przedmiotowego zagadnienia w odpowiednich przepisach regulujących zatrudnienie pracownicze i cywilnoprawne?

Poseł Filip Kaczyński

1 października 2021 r.

Odpowiedź na interpelację nr 27297 w sprawie stosowania weksli w stosunkach pracy i przy zatrudnieniu cywilnoprawnym

Szanowna Pani Marszałek,

odpowiadając na interpelację nr 27297 Pana Posła Filipa Kaczyńskiego w sprawie stosowania weksli w stosunkach pracy i przy zatrudnieniu cywilnoprawnym, przekazanej przy piśmie z dnia 5 października 2021 r., znak: K9INT27297, uprzejmie proszę o przyjęcie następujących informacji.

Prezentuję pogląd, iż posługiwanie się wekslem do zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wobec pracownika wynikających ze stosunku pracy jest działaniem niezgodnym z prawem. Generalnie, analogiczne stanowisko w tej sprawie zajmuje Minister Sprawiedliwości.

Podstawą takiego działania pracodawcy nie może być art. 300 Kodeksu pracy (k.p.), zgodnie, z którym w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy do stosunku pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Podkreślić należy, iż art. 300 k.p. nie przewiduje możliwości stosowania w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy innych przepisów prawa cywilnego niż Kodeks cywilny, zatem także ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe.

Przeciwko stosowaniu weksli do zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wobec pracownika wynikających ze stosunku pracy przemawia także fakt, iż w Kodeksie pracy zostały wyraźnie i w sposób wyczerpujący uregulowane zasady odpowiedzialności pracownika względem pracodawcy z tytułu:

• szkody wyrządzonej w jego mieniu wskutek niewykonania lub nienależytego wykonania obowiązków pracowniczych (art. 114-127 k.p.),
• nieuzasadnionego rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z powołaniem się na ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracodawcy względem pracownika (art. 55 § 1¹ k.p. i art. 61¹i 61² k.p.),
• umowy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy (art. 101¹ k.p.),
• zwrotu kosztów dodatkowych świadczeń poniesionych przez pracodawcę na podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracownika (art. 103⁵ k.p.).

Posługiwanie się wekslem w sytuacjach, gdy pracownik jest obowiązany rozliczyć się z pracodawcą z roszczeń powstałych w ramach stosunku pracy pozostawałoby także w sprzeczności z ochronną funkcją prawa pracy. Trzeba bowiem mieć na uwadze, że zabezpieczenie roszczeń pracodawcy za pomocą weksla modyfikowałoby na niekorzyść pracownika zasady wynikające z Kodeksu pracy dotyczące m.in. rozłożenia ciężaru dowodu przy odpowiedzialności materialnej pracownika, czy też właściwość sądu w razie sporu między pracodawcą a pracownikiem.

Pogląd o braku możliwości stosowania weksla do zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wobec pracownika powstałych w ramach stosunku pracy znajduje także potwierdzenie w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 26 stycznia 2011 r. (sygn. akt PK 159/10, Lex nr 786374) Sąd stwierdził, że „Przepisy i zasady prawa pracy, w szczególności zawarte w dziale V Kodeksu pracy, wykluczają wystawianie weksla gwarancyjnego jako środka zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy, co oznacza, że taki weksel jest nieważny z mocy prawa (art. 18 § 2 k.p. w związku z art. 114-127 k.p. oraz a contrario art. 300 k.p.). Nabywca weksla nie może zatem dochodzić zaspokojenia na jego podstawie”.

Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, w odniesieniu do umów cywilnoprawnych, tj. umowy zlecenia (art. 734 k.c.) czy umowy o dzieło (art. 627 k.c.), strony nie podlegają reżimowi Kodeksu pracy. W tym przypadku, zgodnie z zasadą swobody umów wynikającą z art. 353¹ k.c., strony mogą swobodnie ukształtować wzajemny stosunek prawny, w tym mają pełną dowolność w wyborze sposobu zabezpieczenia ewentualnych roszczeń.

W świetle powyższego, w opinii Ministra Sprawiedliwości, uzasadnionym wydaje się stwierdzenie, że dopuszczalne jest zabezpieczenie wekslowe roszczeń wynikających z umowy cywilnoprawnej obejmujących świadczenie pracy. Podkreślić jednak należy, że stwierdzenie to nie będzie prawdziwe w przypadku ustalenia, że dana umowa cywilnoprawna stanowi w rzeczywistości podstawę stosunku pracy i tym samym podlegać powinna reżimowi Kodeksu pracy. Wówczas weksel wystawiony na zabezpieczenie roszczeń wynikających z takiej pozornej umowy cywilnoprawnej mógłby być uznany za nieważny.

Jednocześnie, wobec tego, że umowy cywilnoprawne stanowiące podstawę świadczenia pracy nie podlegają reżimowi Kodeksu pracy, brak jest organów wyspecjalizowanych w ich weryfikacji. Są one kontrolowane przez odpowiednie organy w zależności od przedmiotu umowy. W odniesieniu do umów cywilnoprawnych, których przedmiotem jest wykonanie określonej pracy, kontrole przeprowadzane są przez te same instytucje, które kontrolują stosowanie umów o pracę, w tym w szczególności przez Państwową Inspekcję Pracy pod względem zawierania ich w celu obejścia prawa, tj. zamiast umów o pracę. Jednocześnie, co do zasady, umowy cywilnoprawne podlegają kontroli sądów powszechnych.

Pragnę przypomnieć że Kodeks pracy zawiera wyraźną regulację zakazującą zawierania umów cywilnoprawnych w warunkach uzasadniających nawiązanie stosunku pracy. Stanowi o tym art. 22 § 1² k.p. Stosownie do art. 281 § 1 pkt 1 k.p., kto będąc pracodawcą lub działając w jego imieniu zawiera umowę cywilnoprawną w warunkach, w których zgodnie z art. 22 § 1 k.p. powinna być zawarta umowa o pracę, podlega karze grzywny od 1000 zł. do 30.000 zł.

Stąd też, w mojej ocenie, w obecnej praktyce istotny jest problem prawidłowego stosowania przez pracodawców poszczególnych umów, których przedmiotem jest świadczenie pracy oraz dokonywanie prawidłowej kwalifikacji łączącego strony stosunku prawnego. Pozwala to w sposób prawidłowy wykorzystywać cywilnoprawne podstawy świadczenia pracy zgodnie z prawem i ich społeczno – gospodarczym przeznaczeniem, a nie w celu ominięcia przepisów prawa pracy.

Uprzejmie informuję, iż instytucją ustawowo powołaną do nadzoru i kontroli prawidłowości stosowania przez pracodawców przepisów prawa pracy jest podległa Sejmowi RP Państwowa Inspekcja Pracy – zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy. Jest to podmiot ustawowo wyposażony w odpowiednie uprawnienia i środki prawne do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, ścigania wykroczeń przeciwko prawom pracownika oraz innych osób wykonujących pracę zarobkową.

Podkreślić należy, iż Państwowa Inspekcja Pracy dysponuje odpowiednimi uprawnieniami i środkami umożliwiającymi wykonywanie zadań związanych nie tylko z nadzorem i kontrolą, ale także z egzekwowaniem przestrzegania przez pracodawców obowiązujących przepisów prawa. Do uprawnień tych należą, między innymi, prawo swobodnego wstępu i poruszania się po terenie kontrolowanego podmiotu, żądania informacji w sprawach objętych kontrolą, przedłożenia dokumentów związanych z zatrudnianiem i zwalnianiem pracowników, wydawania nakazów usunięcia stwierdzonych naruszeń prawa oraz prawo udziału w postępowaniu w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pracownika w charakterze oskarżyciela publicznego. Jest to także organ uprawniony do udzielania porad z zakresu prawa pracy, co wynika z ustawowych zadań tej Inspekcji. Natomiast spory ze stosunku pracy rozstrzygają sądy pracy – zgodnie z art. 262 k.p.

Mając na względzie przedstawiony wyżej stan prawny, a w szczególności obowiązujące regulacje zawarte w Kodeksie pracy, w mojej ocenie, nie zachodzi potrzeba wprowadzania do prawa pracy przepisów zakazujących stosowania weksli w stosunkach pracy.

Mam nadzieję, że przedstawione powyżej informacje i wyjaśnienia uzna Pani Marszałek za satysfakcjonujące i wyczerpujące.

Minister Rodziny i Polityki Społecznej
Marlena Maląg

Warszawa, 29 października 2021 r.

Podobne stanowisko można znaleźć także w wyroku SN z 26.01.2011 r., II PK 159/10, OSNP 2012, nr 7-8, poz. 87., w którym sąd stwierdził, że przepisy i zasady prawa pracy, w szczególności zawarte w dziale V Kodeksu pracy, wykluczają wystawienie weksla gwarancyjnego jako środka zabezpieczenia roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracownika w mieniu pracodawcy, co oznacza, że taki weksel jest nieważny z mocy prawa (art. 18 § 2 k.p. w związku z art. 114-127 k.p. oraz a contrario art. 300 k.p.). Nabywca weksla nie może zatem dochodzić zaspokojenia na jego podstawie.

 

Warto wskazać, że SN wcześniej zajmował zgoła odmienne stanowisko. I tak w wyroku SN z 21.05.1981 r., IV PRN 6/81, OSNC 1981, nr 11, poz. 225, stwierdził:

1. Przepisy kodeksu pracy nie wyłączają możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń zakładu pracy przeciwko pracownikowi o wynagrodzenie szkody w mieniu powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się i realizacji tych roszczeń w drodze postępowania nakazowego.

2. Roszczenie zakładu pracy z weksla gwarancyjnego o zapłatę oznaczonej w nim sumy pieniężnej, stanowiącej równowartość szkody powstałej w mieniu powierzonym pracownikowi do wyliczenia się lub do zwrotu, nie ulega przedawnieniu w okresie przewidzianym w art. 291 § 2 k.p., lecz w okresie zakreślonym w art. 70 prawa wekslowego.

3. Trzyletnie przedawnienie z art. 70 prawa wekslowego dotyczy roszczeń wekslowych skierowanych nie tylko przeciwko akceptantowi, lecz także przeciwko wystawcy weksla własnego oraz jego poręczycielom.

W kolejnym wyroku SN z 18.03.1998 r., I PKN 436/97, OSNP 1999, nr 4, poz. 126, stwierdził:

1. Abstrakcyjny charakter zobowiązania z weksla in blanco nie zwalnia sądu pracy z obowiązku ustalenia, czy i w jakim zakresie pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę powstałą w powierzonym mu mieniu, a w konsekwencji czy wypełnienie weksla jest zgodne z deklaracją wekslową.

2. W odniesieniu do dłużnika, który cofnął zarzuty przeciwko nakazowi zapłaty sprawę kończy wydanie postanowienia o utrzymaniu wobec niego nakazu zapłaty w mocy (art. 497 § 1 KPC). Brak takiego postanowienia jest równoznaczny z zachowaniem przez cofającego zarzuty pozycji strony procesowej we wszystkich dalszych stadiach postępowania.

 

Podsumowując należy jasno stwierdzić, że zawieranie weksli w stosunkach pracy jest niedopuszczalne. A w przypadku podpisania przez którąś ze stron stosunku racy takiego weksla sprawę winien zbadać sąd.

 

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska