Urlop rodzicielski

Polska przoduje w rankingach europejskich jeśli chodzi o długości urlopów i innych zwolnień od pracy przewidzianych w związku z wychowywaniem dzieci. Wpływ na tą sytuację ma między innymi długość urlopu rodzicielskiego. Każdemu pracownikowi, który jako rodzic wychowuje dziecko lub dzieci do 6 roku życia, przysługuje prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego. Oczywiście warunkiem jest uprzednie spełnienie ściśle określonych warunków formalno – prawnych. Urlop rodzicielski jest stricte związany ze stosunkiem pracy. Tym samym inni ubezpieczeni nie będą mieli do niego prawa, chociaż za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu będą otrzymywać zasiłek macierzyński. Jednakże są to dwie różne instytucje prawne, których nie można ze sobą utożsamiać.

 

Przesłanki do urlopu rodzicielskiego 

Urlop rodzicielski ma na celu umożliwienie rodzicowi bezpośrednie sprawowanie opieki nad małoletnim dzieckiem. 

Podkreślić trzeba, że skorzystanie przez pracownika z urlopu rodzicielskiego obwarowane jest dwoma warunkami, bez spełnienia których, nie może on zostać udzielony przez pracodawcę. Należą do nich:

1) wcześniejsze wykorzystanie urlopu macierzyńskiego albo też zakończenie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego,

2) wystąpienie do pracodawcy z pisemnym wnioskiem o udzielenie takiego urlopu.

Wskazać trzeba, że urlop rodzicielski przysługuje nie tylko pracownikowi, będącemu  biologicznym rodzicem dziecka, ale także takiemu, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub który przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, a więc tzw. rodzicowi adopcyjnemu. Również i w tym wypadku, może on być udzielony dopiero po wykorzystaniu przez pracownika  urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (art. 183 Kodeksu pracy).

 

Tryb udzielania urlopu rodzicielskiego

O urlop rodzicielski można wnioskować:

1)  w pełnym wymiarze, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, na podstawie wniosku  składanego w nie później niż 21 dni po porodzie – jest to tzw. długi urlop rodzicielski lub urlop rodzicielski udzielany z góry,

2) całości lub części urlopu rodzicielskiego, na podstawie odrębnego wniosku, składanego w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo jego części (art. 179(1) § 1, w zw. z art. 182(1a)  § 1 Kodeksu pracy) – jest to tzw. krótki urlop rodzicielski lub urlop rodzicielski udzielany z dołu.

Zaznaczyć należy, że przedmiotowy wniosek ma postać ściśle sformalizowaną, zaś dane, które musi zawierać określa szczegółowo rozporządzenie Ministra rodziny, pracy i polityki społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (DZ. U., poz. 2243). 

Zgodnie z nim, co do zasady, wniosek taki powinien obejmować następujące dane:  

1) imię i nazwisko pracownika,

2) wskazanie terminu zakończenia korzystania z urlopu macierzyńskiego albo pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego,

3) wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop rodzicielski.

Do wniosku niezbędne jest dołączenie:

1) skróconego odpis aktu urodzenia dziecka lub dzieci albo też kopii tego dokumentu,

2) oświadczenia pracownika o braku zamiaru korzystania z urlopu rodzicielskiego albo z zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego przez drugiego z rodziców dziecka przez okres wskazany we wniosku.

Wniosek o urlop rodzicielski jest  pracodawcy wiążący i nie ma podstaw prawnych do odmowy udzielenia tego urlopu. 

 

 

Wymiar urlopu rodzicielskiego 

Wymiar urlopu rodzicielskiego uzależniony jest od ilości urodzonych dzieci. I tak, maksymalny wymiar urlopu rodzicielskiego wynosi:

1) 32 tygodnie – przy urodzeniu jednego dziecka,

2) 34 tygodnie – przy jednoczesnym urodzeniu więcej niż jednego dziecka,

przy czym przysługuje on łącznie obojgu rodzicom dziecka.

Z urlopu rodzicielskiego mogą jednocześnie korzystać oboje rodzice danego dziecka. W takim przypadku okresy korzystania z tego urlopu przez oboje z nich podlegają sumowaniu i ich łączny jego wymiar nie może przekroczyć przy jednym dziecku 32 tygodni, a przy jednoczesnym urodzeniu więcej niż jednego dziecka 34 tygodni, wykorzystywanych na zmianę przez oboje rodziców.

W okresie pobierania przez jednego z rodziców dziecka zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający czasowi wykorzystanego urlopu rodzicielskiego, drugi rodzic może korzystać z urlopu rodzicielskiego. W takim przypadku, łączny wymiar urlopu rodzicielskiego i okresu pobierania zasiłku również nie może nie może przekraczać maksymalnego wymiaru.

W przypadku tzw. rodzica adopcyjnego wymiar urlopu rodzicielskiego jest inny i wynosi:

1) 32 tygodnie – w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka,

2) 34 tygodnie – w przypadku jednoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga lub więcej dzieci,

3) 29 tygodni – w przypadku przejęcia na wychowanie starszego dziecka, a więc w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia.

Przy udzielaniu urlopu rodzicielskiego, jego tygodniowy wymiar odpowiada 7 dniom kalendarzowym (art. 182(1g), w zw. z art. 183(1) § 1 Kodeksu pracy).

 

 

Sposób korzystania z urlopu rodzicielskiego

Pracownik jest uprawniony do wykorzystania urlopu rodzicielskiego jednorazowo lub w częściach. Musi to nastąpić nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Jak wcześniej wspomniano, urlop taki jest udzielany bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zakończeniu pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego. Nie może on zostać podzielony na więcej niż cztery części, które będą przypadać albo bezpośrednio jedna po drugiej albo też bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, w wymiarze wielokrotności tygodnia. 

Wyjątkiem od powyższego uregulowania jest urlop rodzicielski, który ma wymiar do szesnastu  tygodni. Może on bowiem być udzielony w terminie nieprzypadającym bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu albo nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części tego urlopu. W takim wypadku, liczba wykorzystanych części urlopu, powoduje pomniejszenie liczby części przysługującego urlopu wychowawczego.

Dodać należy, iż liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych przez pracownika wniosków o jego udzielenie, przy czym w liczbie wykorzystanych części urlopu uwzględnia się także liczbę wniosków o zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego albo jego części, które zostały złożone przez ubezpieczoną – matkę dziecka lub ubezpieczonego – ojca dziecka.

Co do zasady żadna z części urlopu rodzicielskiego nie może być krótsza niż 8 tygodni. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy pozostała do wykorzystania część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni, a także pierwszej części urlopu rodzicielskiego. Ta bowiem w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni, zaś w odniesieniu do tzw. rodzica adopcyjnego, który przyjął na wychowanie dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, nie może być krótsza niż 3 tygodnie.

 

Dzielenie się urlopem rodzicielskim 

Rodzice uprawnieni są do dzielenia się przyznanym urlopem rodzicielskim, w przypadku, gdy jest on udzielany  w pełnym wymiarze, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, na podstawie wniosku  składanego w nie później niż 21 dni po porodzie.

Ustawodawca dopuszcza w takiej sytuacji, aby pracownica mogła dzielić się z pracownikiem – ojcem wychowującym dziecko albo ubezpieczonym – ojcem dziecka, korzystaniem z urlopu rodzicielskiego albo też pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu.

Zasadę tę stosuje się odpowiednio do pracownika – ojca wychowującego dziecko, w przypadku gdy ubezpieczona – matka dziecka złożyła wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. 

Dzielenie się urlopem rodzicielskim, następuje na pisemny wniosek pracownika, dotyczący:

1) rezygnacji z korzystania z urlopu rodzicielskiego w całości albo w części i powrotu do pracy – składany pracodawcy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed przystąpieniem do pracy,

2) udzielenia urlopu rodzicielskiego w całości albo w części – składany pracodawcy w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo jego części.

Wnioski w tym zakresie są wiążące dla pracodawcy.

 

Łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą

Przepisy Kodeksu pracy dopuszczają możliwość łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy.

Aby możliwe było zastosowanie takiego rozwiązania, konieczne jest złożenie przez pracownika pisemnego wniosku, w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. W składanym wniosku, pracownik powinien wskazać sposób wykorzystania części urlopu rodzicielskiego, o którą zostanie on proporcjonalnie wydłużony.

Co do zasady ma on charakter wiążący dla pracodawcy, a więc ten ma obowiązek jego uwzględnienia. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest sytuacja, gdy wyrażenie przez pracodawcę zgody na połączenie przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem zatrudnienia, nie jest możliwe ze względu na  sposób organizacji pracy lub też rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O zajściu takich okoliczności oraz o przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku, pracodawca powinien poinformować pracownika na piśmie (art. 182(1e) Kodeksu pracy).

Pamiętać trzeba, że w przypadku łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu, wymiar urlopu rodzicielskiego ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu lub jego części, nie dłużej jednak niż do:

1) 64 tygodni – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie lub przyjęcia jednego dziecka na wychowanie,

2) 68 tygodni – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie dwojga lub więcej dzieci lub równoczesnego przyjęcia na wychowanie więcej niż jednego dziecka.

Okres, o który urlop rodzicielski ulega wydłużeniu stanowi on iloczyn liczby tygodni, przez jaką pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu i wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu rodzicielskiego.

Jednak, w przypadku gdy łączenie korzystania z urlopu z wykonywaniem pracy, odbywa się jedynie przez część urlopu rodzicielskiego, wówczas proporcjonalne wydłużenie wymiaru tego urlopu, następuje tylko i wyłącznie w odniesieniu do tej właśnie części urlopu rodzicielskiego.

Z kolei, część urlopu rodzicielskiego, o którą urlop został proporcjonalnie wydłużony, przedłuża także część urlopu rodzicielskiego, podczas której pracownik łączył korzystanie z urlopu z wykonywaniem pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy u pracodawcy udzielającego urlopu.

W przypadku gdy pracownik zamierza łączyć korzystanie z części urlopu rodzicielskiego powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia tego urlopu z wykonywaniem pracy w niepełnym wymiarze czasu pracy, wówczas wymiar tej części urlopu oblicza się dzieląc długość części urlopu powstałej w wyniku proporcjonalnego wydłużenia przez różnicę liczby 1 i wymiaru czasu pracy, w jakim  pracownik zamierza łączyć korzystanie z tej części urlopu z wykonywaniem pracy. 

Jeżeli powstała w wyniku wydłużenia wymiaru urlopu rodzicielskiego część urlopu rodzicielskiego nie odpowiada wielokrotności tygodnia, jest ona udzielana w dniach, przy czym należy pominąć dzień niepełny.

 

Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego

Kodeks pracy dopuszcza możliwość zrezygnowania przez pracownika z korzystania z urlopu rodzicielskiego albo też jego części w każdym czasie.

Wymaga to jednak udzielania zgody przez pracodawcę. Jeżeli wniosek pracownika w tym przedmiocie został zaakceptowany, wówczas może on powrócić do pracy na uprzednio zajmowane stanowisko, bez żadnych przeszkód ani też dodatkowych warunków.

Rezygnacja z urlopu rodzicielskiego, udzielanego „z góry”, pociąga za sobą niekorzystne dla pracownicy skutki prawne.

Skutkiem bowiem takiego właśnie posunięcia pracownika jest przepadek niewykorzystanej części tego urlopu. Jedynym sposobem na uniknięcie tego rodzaju konsekwencji jest jego „przejęcie” przez drugiego rodzica dziecka. Dodać jednak trzeba, że taka sama sytuacja wystąpi, jeżeli ojciec dziecka zdecyduje się na przejęcie części urlopu rodzicielskiego, z którego zrezygnowała matka dziecka, a następnie w trakcie jego trwania również zrezygnuje z korzystania z urlopu. Również i w tym przypadku przepadnie niewykorzystana część urlopu rodzicielskiego.

Przyczyną takiego stanu rzeczy jest niemożność, w przypadku urlopu rodzicielskiego udzielonego w tym właśnie trybie, złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie tzw. luźnej części urlopu w wymiarze do 16 tygodni, która nie musi przypadać bezpośrednio po wykorzystaniu poprzedniej części urlopu. Wynika to z faktu, iż ten rodzaj urlopu rodzicielskiego wykorzystywany jest w pełnym wymiarze, a więc w całości, bez możliwości podziału go na części. 

Złożenie wniosku o skorzystanie z tzw. luźnej części dopuszczalne jest jedynie w przypadku pracownika, który skorzystał z urlopu rodzicielskiego udzielonego „z dołu”, a więc na podstawie odrębnego wniosku, składanego w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. W tym bowiem wypadku, urlop ten może zostać wykorzystany w częściach, przy czym jedna jego część, tzw. luźna, nie musi przypadać bezpośrednio po poprzedniej części urlopu.

Stanowisko takie znalazło swoje umocowanie w opinii Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 24 lutego 2016 roku. Zgodnie z jego brzmieniem:

„w przypadku złożenia przez pracownicę jednego wniosku o urlop rodzicielski w pełnym wymiarze, może ona zrezygnować z niego w całości lub w części. Pracownik-ojciec wychowujący dziecko może wnioskować o ten urlop w całości lub pozostałej części.

W przypadku, gdy pracownik-ojciec nie złoży takiego wniosku lub złoży go, a następnie zrezygnuje z części takiego urlopu i wcześniej powróci do pracy, niewykorzystany urlop rodzicielski lub jego pozostała część przepada. Wnioski takie pracodawca ma obowiązek uwzględnić. W tym trybie wnioskowania o urlop rodzicielski nie ma więc możliwości wnioskowania o urlop rodzicielski w wymiarze do 16 tygodni nieprzypadający bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu” (https://ksiegowosc.infor.pl/zus-kadry/urlopy/4710926,Urlop-rodzicielski-w-czesciach-uwaga-na-przepadajaca-czesc-rlopu.html).

 

Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego 

Podkreślenia wymaga fakt, iż za okres korzystania z urlopu rodzicielskiego, pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia.

Przysługuje mu jednak uprawnienie do otrzymywania zasiłku macierzyńskiego.

Miesięczny zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego, udzielanego „z dołu”, przysługuje w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres do:

1) 6 tygodni urlopu rodzicielskiego – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie oraz w przypadku przyjęcia na wychowanie jednego dziecka,

2) 8 tygodni urlopu rodzicielskiego – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie dwojga lub więcej dzieci oraz w przypadku równoczesnego przyjęcia na wychowanie dwojga lub więcej dzieci,

3) 3 tygodni urlopu rodzicielskiego – w przypadku przyjęcia na wychowanie dziecka, w przypadku gdy ubezpieczony ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w minimalnym wymiarze wynoszącym 9 tygodni.

Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługujący po upływie powyższych okresów, ulega obniżeniu i wynosi miesięcznie jedynie 60% podstawy wymiaru zasiłku.

Podkreślić trzeba, że w przypadku urlopu rodzicielskiego, udzielanego „z góry”, miesięczny zasiłek macierzyński wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku za cały okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego.

 

Ciąża lub choroba w trakcie urlopu rodzicielskiego 

W przypadku zachorowania przez ubezpieczonego w trakcie korzystania z urlopu rodzicielskiego, a więc w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego, pracownik nie nabywa prawa do zasiłku chorobowego. Wynika to z faktu, że zasiłek chorobowy przysługuje tylko takiemu ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Tymczasem, pracownica korzystająca z urlopu rodzicielskiego nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu, a tym samym nie ma prawa do świadczeń za czas choroby trwającej w tym okresie i to nawet w takim wypadku, gdy jej niezdolność do pracy przypada na okres kolejnej ciąży.

Aby więc, pracownica mogła otrzymywać najpierw wynagrodzenie chorobowe, a następnie zasiłek za czas choroby, musiałaby zrezygnować z urlopu rodzicielskiego. W takim wypadku bowiem, począwszy od następnego dnia po takiej rezygnacji, nabyłaby ona prawo do świadczeń chorobowych. Zaznaczyć przy tym trzeba, iż  pracownica, aby skorzystać z płatnego zwolnienia lekarskiego zaraz po urlopie rodzicielskim, nie ma obowiązku stawić się w zakładzie pracy, nawet na okres jednego dnia, albowiem uzyskanie uprawnień z tytułu choroby nie jest od takiego kroku uzależnione. 

Obecnie, lekarz wystawia elektronicznie zaświadczenie lekarskie ZUS ZLA oraz przekazuje je drogą elektroniczną do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, który następnie udostępnia je płatnikowi składek, a więc pracodawcy na jego profil na PUE ZUS nie później niż w dniu następującym po dniu otrzymania tego zwolnienia. Tym samym, pracownik nie ma już obowiązku samodzielnego dostarczenia zwolnienia do pracodawcy.

O ile miesięczny zasiłek chorobowy wynosi co do zasady 80% podstawy wymiaru zasiłku. Jeżeli jednak, niezdolność do pracy przypada w okresie ciąży, jego wysokość wzrasta do 100%. Tymczasem, zasiłek macierzyński wypłacany w przypadku urlopu rodzicielskiego udzielanego „z góry” ma wysokość 80% podstawy wymiaru zasiłku. 

 

Ochrona przed wypowiedzeniem stosunku pracy 

Zgodnie z przepisami Kodeksu pracy – pracodawca nie może wypowiedzieć pracownicy ani rozwiązać umowy o pracę w okresie urlopu rodzicielskiego, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy. 

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę za wypowiedzeniem w okresie urlopu rodzicielskiego może nastąpić tylko w razie ogłoszenia jego upadłości lub likwidacji (nie dotyczy to likwidacji stanowiska pracy), przy czym jest on zobowiązany do uprzedniego uzgodnienia z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę (art. 182(1g), w zw. z art. 177 Kodeksu pracy).

 

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska