Ochrona pracownika przed wypowiedzeniem

Jest to fragment mojej książki Zatrudnianie i zwalnianie pracowników 🙂 Kiedy będzie książka? Nie wiem.

 

Na gruncie kodeksu pracy oraz innych ustaw szczególnych istnieje szereg przepisów, instytucji, które chronią pracownika przed wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę. Należy pamiętać, że pracownik zawsze może złożyć wypowiedzenie nawet w okresie ochronnym. Ochronę przed wypowiedzeniem można podzielić na bezwzględną, a więc taką od której nie ma wyjątków oprócz likwidacji pracodawcy lub ogłoszenia jego upadłości  oraz względną, a więc taką gdzie po spełnienie dodatkowych wymogów, np. uzyskaniu zgody odpowiedniego organu wypowiedzenie staje się możliwe, a dokonane będzie zgodne z przepisami prawa. 

Zatem nie można wypowiedzieć pracownikowi umowy w przypadku: 

-kobiety w ciąży (art 177 § 1 kp),

-pracownika w okresie urlopu macierzyńskiego (art. 177 § 1 kp), 

-pracownika w okresie urlopu rodzicielskiego (art. 177 § 1 w zw. z art. 182 (1g) kp), 

-pracownika w okresie urlopu ojcowskiego (art. 177 § 1 w zw. z art. 182 (3) § 3 kp),

-pracownika w okresie urlopu wychowawczego (art. 186 (8) kp),

-pracownika, który obniżył wymiar etatu w związku z prawem do urlopu wychowawczego (art. 186 (7) kp), 

-osoby w wieku przedemerytalnym (art. 39 kp), 

-osoby mającej usprawiedliwioną nieobecność w pracy lub urlop (art. 41 kp), 

-członka związku zawodowego wskazanego w uchwale (art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych), 

-członka rady spółdzielni (art. 45 § 6 ustawy Prawo Spółdzielcze),

-członka spółdzielni (art. 186 § 2 ustawy Prawo Spółdzielcze),

-bez uprzedniej konsultacji związkowej w przypadku każdego pracownika (art. 38 § 1 kp),

-społecznego inspektora pracy (art. 13 ust. 1 ustawy o społecznej inspekcji pracy),

-członka rady pracowniczej (art. 17 ust. 1 ustawy o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji), 

-radnego (art. 25 ust. 2 ustawy o samorządzie gminnym, art. 22 ust. 2 ustawy o samorządzie powiatowym, art. 27 ust. 2 ustawy o samorządzie województwa),

-członka pełniącego funkcje w organach samorządów zawodowych (na przykład: art. 17 ust. 2 ustawy o samorządzie pielęgniarek i położnych, art. 52 ust. 1 ustawy o diagnostyce laboratoryjnej), 

-posła i senatora w trakcie kadencji oraz 2 lata po niej (art. 31 ust. 2 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora),

-nieobecności związane z obowiązkiem wojskowym (rozdział 7 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej).

Zgodnie z art. 177 § 1 kp pracodawca nie może wypowiedzieć ani  rozwiązać umowy o pracę z kobietą w ciąży. Ochrona ta przysługuje niezależnie od stażu pracy ogólnego i zakładowego, wymiaru etatu raz rodzaju umowy o pracę. Jednakże z ochrony tej zostały wyłączone pracownice, które mają zawartą umowę o pracę na okres próbny, który nie przekracza 1 miesiąca. W przypadku tej umowy pracodawca nie ma obowiązku przedłużania umowy do dnia porodu zgodnie z dyspozycją art. 177 § 3 kp oraz może na zasadach ogólnych, bez konsekwencji wypowiedzieć umowę o pracę. Ochrona ta rozciąga się także na pracownice, które są zatrudnione na podstawie mianowania. Natomiast w przypadku pracownic zatrudnionych na podstawie powołania sam ustawodawca w dyspozycji art. 77 § 2 kp wyłączył ochronę. Zaś w przypadku wyboru stosunek pracy kończy się wraz z upływem kadencji niezależnie od tego czy kobieta jest w ciąży czy też nie (Kodeks pracy. Komentarz, wyd. VII, red. L. Florek, Warszawa 2017, art. 177. https://sip.lex.pl/#/commentary/587762127/542772/florek-ludwik-red-kodeks-pracy-komentarz-wyd-vii?cm=URELATIONS, dostęp: 21.01.2022 r.). 

Ochrona ta jest bardzo szeroka. Po pierwsze pracodawca nie może wypowiedzieć kobiecie w ciąży umowy nawet jeśli ani pracodawca ani kobieta nie jest świadoma, że jest w ciąży. Tym samym okres ochronny zaczyna się w pierwszym dniem ciąży. Bardzo często instytucja ta jest łączona z przedłużeniem umowy do dnia porodu. W tym drugim wypadku warunkiem przedłużenia umowy o pracę jest to, aby termin zakończenia umowy przypadał po zakończonym 3 miesiącu ciąży. Są to dwie odrębne niezależne od siebie instytucje, bowiem w przypadku umowy o pracę zawartej w celu zastępstwa pracodawca nie ma obowiązku przedłużać umowy do dnia porodu, ale nie może jej wypowiedzieć od pierwszego dnia ciąży. Po drugie kobieta jest chroniona także w przypadku, gdy zajdzie w ciążę w trakcie biegu okresu wypowiedzenia (Wyrok SN z 2.06.1995 r., I PRN 23/95, OSNP 1995, nr 22, poz. 276). Wynika to z treści przepisu, ponieważ pracodawca nie może także rozwiązać umowy o pracę z kobietą w ciąży. W takim wypadku pracodawca lub pracownica, w zależności od tego, która ze stron złożyła wypowiedzenie powinien je cofnąć za zgodą drugiej strony (Wyrok SN z 30.05.2017 r., I PK 174/16, OSNP 2018, nr 6, poz. 74).Ochrona kobiety w ciąży zostaje uchylona w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy. 

Pracownik, który korzysta z urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu rodzicielskiego jest chroniony przed wypowiedzeniem dokonanym przez pracodawcę. Ochrona ta rozciąga się także na pracownika- ojca lub innego członka najbliższej rodziny, który przejął urlop macierzyński. Pracodawca nie może wypowiedzieć kobiecie korzystającej z urlopu macierzyńskiego także przed planowanym terminem porodu. Tak samo jak w przypadku ochrony kobiety w ciąży przed wypowiedzeniem również omawiana ochrona jest bardzo szeroka. Jak zauważył SN kobiecie, której pracodawca wypowiedział umowę o pracę po zakończonym urlopie macierzyńskim, jednak u podstaw tej decyzji legła przyczyna macierzyństwa, a ona sama zostałą podjęta w okresie ochronnym kobiecie będzie przysługiwać roszczenie o przywrócenie do pracy (Wyrok SN z 22.05.2012 r., II PK 245/11, OSNP 2013, nr 7-8, poz. 82). Ochrona pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim przed dokonaniem wypowiedzenia ze strony pracodawcy zostaje uchylona w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy oraz rozwiązania umowy na mocy porozumienia stron i art. 52 kp. 

Pracownikowi korzystającemu z urlopu wychowawczego lub obniżonego wymiaru etatu pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę. Ochrona przed wypowiedzeniem rozpoczyna się z chwilą złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego lub obniżenie wymiaru etatu. Termin na złożenie wniosku wynosi 21 dni przed planowanym terminem rozpoczęcia z urlopu wychowawczego lub obniżonego wymiaru etatu. Zgodnie z art. 186 (8) § 3 kp w sytuacji, gdy pracownik złoży wniosek wcześniej, z uchybieniem 21 dniowego terminu ochrona zaczyna obowiązywać na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo obniżonego wymiaru czasu pracy.  W sytuacji, gdy pracownik złoży wniosek po tym jak pracodawca dokonał prawidłowo wypowiedzenia stosunek pracy ulegnie rozwiązaniu wraz z upływem okresu wypowiedzenia. Dlatego w takich wypadkach, gdy pracownik jest uprawniony do urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego, urlopu wychowawczego, obniżenia wymiaru etatu albo może pójść na zwolnienie chorobowe (Zob. wyrok SN z 11.02.2014 r., I PK 172/13, LEX nr 1491153) lub opiekę radzę, aby w przypadku odmowy lub przyjęcia wypowiedzenia zapisać datę i godzinę dokonania wypowiedzenia. Wynika to z zasady prawnej, że kto pierwszy w czasie ten lepszy w prawie. 

Przykład: 

Pracownikowi zostało złożone wypowiedzenie przez pracodawcę. Pracownik odmówił przyjęcia wypowiedzenia. W tym samym dniu złożył w kadrach wniosek o urlop wychowawczy. Wypowiedzenie zostało dokonane zgodnie z prawem, a więc umowa rozwiąże się wraz z upływem okresu wypowiedzenia. 

Ochrona pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego lub obniżonego wymiaru etatu przed wypowiedzeniem zostaje uchylona w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, rozwiązania umowy o pracę na mocy porozumienia stron oraz na podstawie art. 52 kp. Ochrona nie dotyczy także pracowników, których stosunek pracy jest nawiązany na podstawie powołania, mianowania lub wyboru (R. Sadlik, Wypowiedzenie umowy pracownikowi z obniżonym wymiarem czasu pracy, S 2013, nr 7, s. 20-22).

Osobie, której brakuje nie więcej niż 4 lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku nie można wypowiedzieć umowy o pracę.  Ochrona jest niezależna od rodzaju umowy o pracę, a więc dotyczy także umowy zawartej na czas określony nawet gdy była ona zawierana przed rozpoczęciem okresu ochronnego (Wyrok SN z 18.12.2014 r., II PK 50/14, OSNP 2016, nr 7, poz. 86). Wypowiedzenie jest zgodne z prawem wtedy, gdy pracodawca dokonał wypowiedzenia w okresie, gdy pracownik nie podlegał jeszcze pod okres ochronny a wiek przedemerytalny osiągnął w trakcie biegu wypowiedzenia (Wyrok SN z 7.04.1999 r., I PKN 643/98, OSNP 2000, nr 11, poz. 418). Poprzez wiek emerytalny należy rozumieć powszechny wiek emerytalny stypizowany w przepisach emerytalnych, a więc dla kobiet wynoszący 60 lat, zaś dla mężczyzn 65. Jednakże pogląd ten został uznany za zbyt wąski i z biegiem czasu oraz wydawanych orzeczeń sądowych został poszerzony o pracowników, którzy na mocy przepisów szczególnych są uprawnieni do emerytur wcześniejszych, np. emerytur pomostowych (Wyrok SN z 28.03.2002 r., I PKN 141/01, OSNP 2004, nr 5, poz. 86). Ochrona ta nie obejmuje likwidacji lub ogłoszenia upadłości pracodawcy, rozwiązania umowy o pracę za porozumieniem stron oraz na podstawie art. 52 i 53 kp. 

Pracodawca nie może złożyć wypowiedzenia pracownikowi, który przebywa na urlopie oraz w trakcie innej usprawiedliwionej nieobecności. Należy pamiętać, że jeśli wypowiedzenie jest wysłane pocztą lub za pośrednictwem innego operatora dostarczającego przesyłki wtedy, gdy pracownik jeszcze nie przebywa na L4, a odbierze je w okresie trwania orzeczonej niezdolności do pracy  to wypowiedzenie jest niezgodne z prawem, bowiem narusza art. 41 kp. 

Artykuł 41 kp nie określa rodzaju urlopu na jakim powinien przebywać pracownik, aby podlegać ochronie przed wypowiedzeniem. Tym samym należy przyjąć, że jest to każdy urlop określony przez przepisy kodeksu pracy oraz przepisy szczególne. Urlopami tymi będą: 

-urlop wypoczynkowy (w tym urlop na żądanie, urlop zaległy, dodatkowy), 

-urlop bezpłatny, 

-urlop szkoleniowy, 

-urlop okolicznościowy,

-urlop na poratowanie zdrowia (Jeśli chodzi o nauczycieli zatrudnionych na podstawie umów o pracę, zgodnie z art. 91 c KN w zw. z art. 41 kp, podlegają ochronie omawianej w trybie art. 41 kp. Natomiast w przypadku nauczycieli zatrudnionych na podstawie mianowania ochrona ta ich nie obejmuje. Zob. uchwała SN z 7.12.2006 r., I PZP 4/06, OSNP 2007, nr 7-8, poz. 89).

Natomiast usprawiedliwionymi nieobecnościami będą:

-orzeczenie o czasowej niezdolności do pracy (L4),

-konieczność wykonania niezbędnych badań kobiet w ciąży w godzinach pracy, 

-wykonywanie badań profilaktycznych w medycynie pracy, nie jest to stricte nieobecność, jednak pracownika nie ma w pracy fizycznie, zaś przepis art. 229 § 3 kp wskazuje, że zachowuje prawo do wynagrodzenia,

-wezwanie pracownika do osobistego stawienia się, wystosowane przez organ właściwy w sprawach powszechnego obowiązku obrony, organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego, sąd, prokuraturę, policję, Najwyższą Izbę Kontroli lub organ prowadzący postępowanie w sprawach o wykroczenia – w charakterze strony lub świadka w postępowaniu prowadzonym przed tymi organami,

-nieobecność związana z krwiodawstwem, 

-nieobecność związana z pełnieniem obowiązku biegłego, wykładowcy,

-nieobecność pracownika będącego członkiem rady nadzorczej, działającej u zatrudniającego go pracodawcy, na czas niezbędny do uczestniczenia w posiedzeniach tej rady, 

-zwolnienie na czas niezbędny do wzięcia udziału w posiedzeniu komisji pojednawczej w charakterze członka tej komisji. Dotyczy to także pracownika będącego stroną lub świadkiem w postępowaniu pojednawczym, 

-świadczenie rehabilitacyjne, albowiem jest kontynuacją choroby po wyczerpaniu okresu zasiłkowego, 

-zwolnienie na poszukiwanie pracy, 

-wykonanie badań lekarskich i szczepień ochronnych przewidzianych przepisami o zwalczaniu chorób zakaźnych, o zwalczaniu gruźlicy oraz o zwalczaniu chorób wenerycznych, 

-zwolnienie pracownika:

a) będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej – na szkolenie pożarnicze;

b) będącego członkiem doraźnym Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych, ujętym na liście ministra właściwego do spraw transportu, na czas wyznaczenia przez przewodniczącego Państwowej Komisji Badania Wypadków Kolejowych do udziału w postępowaniu;

c) będącego członkiem ochotniczej drużyny ratowniczej działającej w brzegowej stacji ratowniczej Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa „Służba SAR” – na czas udziału w szkoleniach organizowanych przez Morską Służbę Poszukiwania i Ratownictwa;

-opieka nad chorym członkiem rodziny, 

-opieka nad zdrowym dzieckiem do lat 14, 

-opieka nad zdrowym dzieckiem do lat 8 z powodu nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których dziecko uczęszcza, 

-tymczasowe aresztowanie lub inne pozbawienie wolności (stawienie się do Zakładu Karnego, stosowanie aresztu w ramach prawa wykroczeń), 

-konieczność odpoczynku nocnego w wymiarze 8 godzin pod odbytej podróży służbowej, 

-choroba niani z którą rodzice mają zawartą umowę uaktywniającą lub dziennego opiekuna dziecka, 

-obowiązek stawienia się na ćwiczenia wojskowe, 

-zwolnienie pracownika:

a) będącego członkiem ochotniczej straży pożarnej – na czas niezbędny do uczestniczenia w działaniach ratowniczych i do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu, 

b) będącego ratownikiem Górskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego – na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu; 

c) będącego członkiem ochotniczej drużyny ratowniczej działającej w brzegowej stacji ratowniczej Morskiej Służby Poszukiwania i Ratownictwa „Służba SAR” – na czas niezbędny do uczestniczenia w akcji ratowniczej i do wypoczynku koniecznego po jej zakończeniu, 

-dokonanie odstrzału sanitarnego,

-udział w komisji wyborczej, 

-wyczekiwanie na wydanie decyzji przyznającej prawo do świadczenia rehabilitacyjnego lub jego kontynuacji, 

-zaginięcie pracownika i okres poszukiwań przez odpowiednie organy.

W okresie nieusprawiedliwionej nieobecności pracownika pracodawca może wypowiedzieć umowę o pracę na zasadach ogólnych.

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska