Zatrudnianie osób pozbawionych wolności

Pamiętam, że na studiach kryminalistyka, medycyna sądowa oraz postępowanie karne wykonawcze były dla studentów prawa bardzo ciekawe i fascynujące. Pomimo tego, że jestem już kilka lat po studiach nadal się interesuje tymi zagadnieniami. Świat penitencjarnej izolacji jest zupełnie inny od świata wolności. Jednakże osoby osadzone mogą w ramach izalocjacjli penitencjarnej podjąć pracę u zewnętrznych pracodawców lub w ramach systemu więziennictwa. 

Na gruncie Oddziału 5 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 53 z późn. zm.), dalej kkw, ustawy z dnia 28 sierpnia 1997 r. o zatrudnianiu osób pozbawionych wolności (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 179) oraz aktu podustawowego, czyli Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 lutego 2004 r. w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1887) istnieje możliwość zatrudniania osób pozbawionych wolności. Zgodnie z roczną informacją statyczną za rok 2021 Centralnego Zarządu Służby Więziennej (BIS.0332.18.2021.MM), średnio zatrudnionych osadzonych było 71 209, w tym 8 707 osób tymczasowo aresztowanych oraz 62 503 osób odbywających karę orzeczoną prawomocnie. Odpłatnie pracowało 14 926 osadzonych, zaś nieodpłatnie 17 391. Tym samym powszechność zatrudnienia skazanych wynosi na 51,7%. Zatem jak wyglada zatrudnianie osób skazanych, jakie przysługują ujm uprawnienia dowiesz się z niniejszego wpisu. We wpisie pominę wykonywanie pracy przez osoby skazane nieodpłatnie. 

Praca skazanych ma zadanie oddziaływać na nich i ma charakter resocjalizacyjno- wychowawczy. Jednakże wcześniej praca miała charakter represyjny, odstraszający. Pamiętać należy, że praca więźniów nie może być przyczynkiem do wzmożenia dolegliwości orzeczonej kary albo stanowić dodatkową karę zarówno w ocenie obiektywnej jak i subiektywnej (K. Dąbkiewicz, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, LEX/el. 2020, art. 121 i przytoczeni tam: T. Kalisz, Funkcje i zadania zatrudnienia skazanych odbywających karę pozbawienia wolności [w:] Nowa kodyfikacja prawa karnego, t. 10, red. L. Bogunia, Wrocław 2002, s. 284–285; P. Moczydłowski, A. Rzepliński, Zatrudnienie więźniów w polskim systemie penitencjarnym [w:] Praca skazanych odbywających karę pozbawienia wolności, red. T. Bojarski, Z. Hołda, J. Baranowski, Lublin 1985, s. 23–31; T. Szymanowski, Funkcje zatrudnienia skazanych w świetle danych empirycznych [w:] Praca skazanych: Praca skazanych odbywających karę pozbawienia wolności, red. T. Bojarski, Z. Hołda, J. Baranowski, Lublin 1985, s. 47 i n.).

Praca, gdy jest taka możliwość, aby skazany ją wykonywał staje się jednym z podstawowych obowiązków skazanych (zob. także Wyrok TK z 13.12.2004 r., K 20/04, OTK-A 2004, nr 11, poz. 115).

Podstawy zatrudnienia osób pozbawionych wolności 

Przepisem wyjściowym analizy i dającym podstawę do zatrudniania osób pozbawionych wolności jest art. 125 § 1 kkw zgodnie, z którym skazanemu zapewnia się w miarę możliwości świadczenie pracy. Oczywiście pojawienie się w przepisie zwrotu: w miarę możliwości nie oznacza, że jest to bezwzględne uprawnienie osadzonego, a organ penitencjarny bezwzględnie musi je wypełnić. Natomiast w przypadku możliwości zatrudnienia osadzonego praca staje się jego obowiązkiem, zaś odmówienie jej wykonywania będzie Stanowic wykroczenie dyscyplinarne (art. 142 § 1 kkw). 

Zatrudnienie skazanego może nastąpić na podstawie skierowania do pracy, umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej. W przypadku skierowania pomiędzy zakładem pracy a skazanym nie nawiąże się stosunek pracy. Praca może być wykonywana przy pracach porządkowych oraz pomocniczych na rzecz jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, w przywięziennych zakładach pracy (w przywięziennych przedsiębiorstwach państwowych oraz instytucjach gospodarki budżetowej), obecnie takich placówek jest pięć:

-MIGB „MAZOVIA”01 – 473 Warszawa ul. Kocjana 3,

-Państwowe Przedsiębiorstwo Przemysłu Metalowego „POMET”,

-Państwowe Przedsiębiorstwo Odzieżowe „RAKON” w Raciborzu,

-PPO Przedsiębiorstwo Państwowe z siedzibą w Strzelcach Opolskich, 

-„PEPEBE WŁOCŁAWEK” Przedsiębiorstwo Państwowe.

Istnieje możliwość zatrudnienia przez pracodawców zewnętrznych w ramach stosunku pracy lub innego, np. cywilnoprawnego. Jednakże ta opcja doznaje pewnych ograniczeń, bowiem skazany na karę dożywotniego pozbawienia wolności odbywający karę w zakładzie karnym typu zamkniętego może wykonywać pracę wyłącznie na terenie zakładu karnego (art. 121 § 10 kkw). Do pracy wolnościowej nie kieruje się także osób, które popełniły inne ciężkie przestępstwa.

Zatrudnienie na podstawie umowy o pracę

Skazanego zatrudnia się na podstawie skierowania do pracy albo umożliwia się skazanemu wykonywanie pracy zarobkowej w ramach umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło, umowy o pracę nakładczą lub na innej podstawie prawnej. Wykonywanie pracy przez skazanego może być odpłatne lub nieodpłatne. W pierwszej kolejności pracę zapewnia się osobą, które posiadają zasadzone renty alimentacyjne lub wobec nich prowadzone jest postępowanie egzekucyjne. W stosunku do skazanych pracujących, w zakresie nieuregulowanym w niniejszym kodeksie, stosuje się przepisy prawa pracy. Natomiast w stosunku do skazanych zatrudnionych na podstawie skierowania do pracy nie stosuje się przepisów prawa pracy, z wyjątkiem przepisów dotyczących czasu pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy.

Wynagrodzenie za pracę skazanego

Zgodnie z ustawową definicją zawartą w art. 242 § 15 kkw przez pojęcie wynagrodzenia przypadającego skazanemu rozumie się kwotę, pozostałą po dokonaniu potrąceń z wynagrodzenia przysługującego składek na ubezpieczenie społeczne, kwoty na Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej i kwoty na Fundusz Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy, stanowiącą podstawę do naliczenia zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.

Problematykę wynagrodzenia skazanego opisuje § 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie szczegółowych zasad zatrudniania skazanych. Wynagrodzenie za pracę skazanego zatrudnionego na podstawie umowy o pracę pracodawca przekazuje wraz z listą płac do zakładu karnego, w którym skazany przebywa, w terminie do 10. dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni.

Wynagrodzenie za pracę skazanego zatrudnionego na podstawie umowy zlecenia, umowy o dzieło lub umowy o pracę nakładczą zatrudniający przekazuje do zakładu karnego, w którym skazany przebywa, w terminie określonym w porozumieniu zawierającym akceptację warunków zatrudnienia przez skazanego oraz zatrudniającego stanowi podstawę zawarcia porozumienia pomiędzy dyrektorem zakładu karnego.

Wynagrodzenie za pracę skazanego, zatrudnionego na podstawie skierowania do pracy w oparciu o umowę o zatrudnienie skazanych, zatrudniający przekazuje wraz z listą płac do zakładu karnego, w którym przebywa skazany, w terminie określonym w umowie, nie później jednak niż do 10. dnia każdego miesiąca za miesiąc poprzedni. 

Coś więcej z wynagrodzenia za pracę przysługującego skazanemu potrąca się 7% na cele Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej oraz 51% na cele Funduszu Aktywizacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwoju Przywięziennych Zakładów Pracy. Z przypadającego skazanemu wynagrodzenia za pracę, po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, wolne jest w każdym czasie od egzekucji 60%. (Art. 125 kkw).

Ponadto ze środków pieniężnych otrzymywanych przez skazanego, środki do wysokości jednego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia pracowników gromadzi się i zachowuje do przekazania skazanemu w chwili jego zwolnienia z zakładu karnego, z przeznaczeniem na przejazd do miejsca zamieszkania i na utrzymanie; ze środków tych nie prowadzi się egzekucji (art. 126 § 1 kkw). 

Urlop wypoczynkowy skazanego

Dyrektor zakładu karnego przy skierowaniu skazanego do pracy powiadamia zatrudniającego o przewidywanym terminie nabycia przez skazanego prawa do zwolnienia od pracy. Skazanemu zatrudnionemu odpłatnie na podstawie skierowania do pracy lub umowy o pracę nakładczą przysługuje po roku nieprzerwanej pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności, zwolnienie od pracy przez okres 14 dni roboczych, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, a skazanemu zatrudnionemu nieodpłatnie – 14 dni zwolnienia od pracy, bez prawa do wynagrodzenia. Skazany nie może zrzec się prawa do zwolnienia od pracy.

Wymiar urlopu wypoczynkowego przysługującego skazanemu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę wynosi 18 dni roboczych.

Skazany w okresie urlopu wypoczynkowego lub zwolnienia od pracy, o których mowa w § 1 i 2, korzysta z uprawnień do:

1. dodatkowego lub dłuższego widzenia;
2. dodatkowego zakupu artykułów żywnościowych i wyrobów tytoniowych oraz przedmiotów dopuszczonych do sprzedaży w zakładzie karnym;
3. dłuższych spacerów;
4. pierwszeństwa lub częstszego udziału w zajęciach kulturalno-oświatowych, z zakresu kultury fizycznej i sportu.

Za niewykorzystane w całości lub w części zwolnienie od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia skazanemu przysługuje ekwiwalent pieniężny, niezależnie do przyczyn jego niewykorzystania.

Urlopu wypoczynkowego przysługującego skazanemu zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę udziela pracodawca. O urlopie wypoczynkowym pracodawca powiadamia dyrektora zakładu karnego najpóźniej w terminie 14 dni przed jego planowanym rozpoczęciem, chyba że jest to urlop na żądanie. W tym wypadku nie ma obowiązku zachowania 14 dniowego terminu poinformowania.

Innymi usprawiedliwionymi nieobecnością skazanych, którzy pracują są:

Skutek pracy skazanego w sferze ubezpieczeń społecznych i uprawnień pracowniczych

Okresy pracy, za którą przysługuje wynagrodzenie, wykonywanej przez skazanego w czasie odbywania kary pozbawienia wolności są okresami składkowymi na zasadach określonych w przepisach o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Skazany zwalniany z zakładu karnego, zatrudniany w czasie odbywania kary pozbawienia wolności na podstawie skierowania do pracy, otrzymuje zaświadczenie o wykonywaniu pracy (art. 127 kkw).

Natomiast zgodnie z art. 128 kkw okresy wykonywania przez skazanego odpłatnego zatrudnienia, z wyłączeniem pracy wykonywanej na podstawie umów cywilnoprawnych, wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze, chyba, że w myśl przepisu prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy do stażu pracy wlicza się tylko okresy zatrudnienia w danym zakładzie pracy, w określonej branży albo okresy pracy na określonych stanowiskach lub pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

Okresu pracy skazanego nie wlicza się do okresu pracy:

1. od którego zależy nabycie prawa do urlopu wypoczynkowego lub innego świadczenia przysługującego z upływem roku pracy lub okresu krótszego niż rok;

2. wymaganego do zajmowania określonego stanowiska pracy.

Polecam Wam ciekawy odcinek serialu dokumentalnego Zamknięty Świat: https://www.youtube.com/watch?v=LpVnWFaepDU

oraz serial na kanale Polsce: Więzienie- Kobiety.

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska