- wskutek śmierci, ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy;
- z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.
Ubezpieczonej będącej pracownicą, której umowa o pracę wygasła z powodu śmierci pracodawcy lub z którą rozwiązano stosunek pracy w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy i której nie zapewniono innego zatrudnienia, przysługuje do dnia porodu zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego.
Tym samym zasiłek macierzyński będzie przysługiwać w związku z macierzyństwem biologicznym, nie zaś zastępczym. Zob. K. Stopka [w:] Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2022, art. 30. Uprawnieniem tym nie zostali objęci ojcowie. Nie mogą oni skorzystać z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego.
Od 1 stycznia 2022 r. poszerzono katalog przesłanek, które muszą zaistnieć aby kobieta uzyskała prawo do zasiłku macierzyńskiego wskutek urodzenia dziecka poza okresem objęcia jej ubezpieczenim chorobowym o wygaśnięcie stosunku pracy wskutek śmierci pracodawcy. Do 31 grudnia 2021 r. kobiety takie były pozbawione prawa do zasiłku, mogły skorzystać one jedynie ze świadczenia rodzinnego- kosiniakowego, a przed 2015 r. nie miały prawa do jakichkolwiek świadczeń. Należy zauważyć, że pomimo tego, iż podstawa wygaśnięcia stosunku pracy wskutek śmierci pracodawcy nie jest nową podstawą umieszczona w kodeksie pracy, to dopiero teraz pracownice uzyskały ochronę ustawodawczą.
W przypadku prawomocnego orzeczenia sądowego wskazującego na niezgodne z prawem rozwiazanie umowy o pracę nie ma znaczenia jakich roszczeń dochodziła kobieta przed sądem, czy było to orzeczenie o uznaniu bezskuteczności wypowiedzenia, przywróceniu do pracy lub odszkodowanie (wyrok SN z 25.02.2009 r., II PK 164/08, OSNP 2010, nr 19-20, poz. 227).
Dokumenty do złożenia w ZUS
Aby uzyskać zasiłek macierzyński po ustaniu ubezpieczenia chorobowego należy do ZUS złożyć odpowiednie dokumenty. Będą nimi wniosek ZUS ZAM oraz:
- odpis aktu urodzenia lub jego kopię, która w ZUS zostanie potwierdzona za zgodność z oryginałem. W przypadku urodzenia dziecka podczas za granicą – odpis musi być przetłumaczony na język polski lub należy przedstawić zagraniczny akt urodzenia dziecka. Tłumaczenie nie jest wymagane, gdy dziecko urodziło się w państwie Unii Europejskiej, Szwajcarii, Islandii, Liechtensteinu, Norwegii, Ukrainy, Macedonii, Serbii, Czarnogóry, Bośni i Hercegowiny,
- zaświadczenie lekarskie stwierdzające stan ciąży w czasie trwania zatrudnienia,
- świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu likwidacji lub ogłoszenia upadłości pracodawcy – w przypadku likwidacji lub ogłoszenia upadłości pracodawcy,
- prawomocne orzeczenie sądu o rozwiązaniu stosunku pracy z naruszeniem przepisów prawa – w razie niezgodnego z prawem rozwiązania stosunku pracy.
Oczywiście, aby ZUS mógł ustalić podstawę zasiłku macierzyńskiego będzie musiał otrzymać druk ZUS Z3. Kto powinien taki dokument złożyć? Uważam, że w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy spadkobiercy, którzy także są zobowiązani do wystawienia świadectwa pracy. W przypadku upadłości bądź likwidacji pracodawcy- podmiot, który zarządza upadłym lub likwidowanym pracodawcą, np. syndyk, likwidator. Natomiast w przypadku prawomocnego orzeczenia sądowego pracodawca nadal istnieje tylko zwolnił kobietę w ciąży niezgodnie z prawem, w trakcie okresu ochronnego, a więc to pracodawca będzie zobowiązany do przekazania Z3.
Terminy i wysokość zasiłku
Kobieta może w terminie 21 dni, oczywiście kalendarzowych po porodzie złożyć wniosek o zasiłek macierzyński w wysokości 80 % podstawy wymiaru świadczenia za okres ustalony jako okres urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (tzw. długi urlop rodzicielski- art. 179 (1) kp). Jeśli wniosek zostanie złożony później lub okres z wniosku będzie obejmować okres krótszy niż maksymalny przysługujący zasiłek macierzyński będzie wtedy przysługiwać w wysokości 100% podstawy wymiaru zasiłku za okres ustalony jako okres urlopu macierzyńskiego i za okres do:
- 6 tygodni urlopu rodzicielskiego – w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
- 8 tygodni urlopu rodzicielskiego – w przypadku urodzenia przy jednym porodzie dwojga lub więcej dzieci;
oraz 60% podstawy wymiaru zasiłku za okres ustalony jako okres urlopu rodzicielskiego przysługujący po upływie powyższych okresów.
Moim zdaniem należy dodać, że zasiłek ten zostanie skrócony do 8 tygodni w przypadku zgonu dziecka, porzucenia dziecka przez matkę.
Przedstawiciele doktryny stoją również na stanowisku, że zasiłek ten należny jest także ojcu po ustaniu jego ubezpieczenia chorobowego jeśli nastąpi zgon matki dziecka niezależnie od tego czy była ubezpieczona lub nie. Zob. K. Stopka [w:] Świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2022, art. 30.
Pozdrawiam, Karolina Niedzielska
