Wypadek w drodze do pracy lub z pracy

Tematyka wypadków przy pracy oraz wypadków w drodze często na kursach kadrowo – płacowych jest pomijana. Wynika to z przeświadczenia, że tym tematem zajmuje się służba BHP. Jednak jest to ogromny błąd. Bardzo często kadrowcy są członkami zespołu powypadkowego, a ponadto obsługują wypadki w zakresie świadczeń i dokumentów. Jak zatem wygląda postępowanie powypadkowe w przypadku wypadku w drodze do pracy lub z pracy?

 

Przykład:

Pracownik zgłosił wypadek w drodze z pracy do domu. Z jego relacji wynika, że po wyjściu z pracy potknął się na schodach przed sklepem spożywczym wskutek czego doznał urazu w postaci pęknięcia śródstopia. Na okoliczność urazu przedstawił dokumentację medyczną oraz do zakładu pracy wpłynęło zwolnienie lekarskie. Sklep spożywczy, przed którym doszło do zdarzenia nie był „po drodze” do domu pracownika. Aby do niego dotrzeć pracownik musiał pokonać dodatkowo 700 metrów. Jakie pracodawca ma obowiązki w związku z takim wypadkiem w drodze z pracy do domu? Czy pracownikowi będą przysługiwały jakieś uprawnienia, świadczenia albo odszkodowanie związane z tym zdarzeniem skoro do wypadku doszło przed sklepem, a nie w trakcie drogi powrotnej z pracy do domu? Czy pracownik może domagać się jakiś roszczeń bezpośrednio od pracodawcy? Pracownik ma 52 lata i otrzymał od lekarza zwolnienie lekarskie na okres miesiąca. Z relacji pracownika wynika, że najprawdopodobniej zwolnienie lekarskie zostanie przedłużone z uwagi na uraz jakiego doznał.

 

W pierwszej kolejności należy wskazać, że pracownik, który uległ wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy zawiadamia, niezwłocznie lub po ustaniu przeszkód uniemożliwiających niezwłoczne zawiadomienie, o wypadku pracodawcę. Zawiadomienie nie ma żadnej formalnej formy, może nastąpić na piśmie, a nawet ustnie. Następnie ustalenie okoliczności wypadku w drodze do pracy lub z pracy jest dokonywane w karcie wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Kartę wypadku pracodawca sporządza po ustaleniu okoliczności i przyczyn zdarzenia, nie później niż w terminie 14 dni od dnia uzyskania zawiadomienia o wypadku, w dwóch egzemplarzach, z których jeden otrzymuje poszkodowany lub członek jego rodziny, a drugi przechowuje się w dokumentacji powypadkowej. Uznanie zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy następuje na podstawie: 

1. oświadczenia poszkodowanego, członka jego rodziny lub świadków co do czasu, miejsca i okoliczności zdarzenia;
2. informacji i dowodów pochodzących od podmiotów badających okoliczności i przyczyny zdarzenia lub udzielających poszkodowanemu pierwszej pomocy;
3. ustaleń sporządzającego kartę.

Odmowa uznania zdarzenia za wypadek w drodze do pracy lub z pracy wymaga uzasadnienia.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była dla ubezpieczonego, ze względów komunikacyjnych, najdogodniejsza.

W pierwszej kolejności badaniu podlega to czy zdarzenie należy oceniać w kontekście wypadku przy pracy lub wypadku w drodze. Ma to istotne znaczenie dla oceny prawnej tego zdarzenia i określenia strony zobowiązanej do wypłacenia należnego odszkodowania (wyrok SN z 9.12.1994 r., II URN 40/94, OSNP 1995, nr 9, poz. 113). Droga z pracy do domu rozpoczyna się od momentu opuszczenia przez pracownika bram zakładu pracy, chyba że pracownik stawił się do pracy w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w trakcie pracy (zob. wyrok SN z 4.06.1986 r., II URN 71/86, OSPiKA 1987, nr 7-8).

Droga pracownika nie powinna zostać przerwana, a jeśli do takiej przerwy dojdzie  przerwa powinna być życiowo uzasadniona i jej czas nie powinien przekraczać granic potrzeby. Przerwa w drodze do pracy lub z pracy niezwiązana z zaspokojeniem potrzeb życiowych wyłącza możliwość uznania przez pracodawcę zdarzenia za wypadek w drodze. Przykładami takich przerw może być udział w spotkaniu towarzyskim (zob. wyrok SN z 10.12.1997 r., II UKN 383/97, OSNP 1998, nr 20, poz. 611), przerwanie drogi w interesie  innego zakładu pracy prowadzonego przez członka rodziny (zob. wyrok SN z 21.09.1999 r., II UKN 115/99, OSNP 2000, nr 24, poz. 907),  zrobienie zakupów w sklepie odzieżowym albo sklepie ogrodniczym. Z okoliczności podanych w pytaniu wynika, że do zdarzenia doszło przed sklepem spożywczym, a więc droga powrotna z pracy do domu została przerwana, a do sklepu pracownik musiał pokonać dodatkowo 700 metrów. Chęć zrobienia zakupów spożywczych należy uznać za przerwanie drogi w związku z potrzebą uzasadnioną życiowo, nawet jeśli sklep znajdował się w znacznej odległości od domu (por. wyrok SN z 20.04.2001 r., II UKN 347/00, OSNP 2003, nr 1, poz. 22). Tym samym zdarzenie, pomimo przerwania drogi do domu, należy uznać za wypadek w drodze z pracy. Spełnia on także pozostałe przesłanki definicji ustawowej wypadku w drodze. Zdarzenie jest nagłe i zostało wywołane przyczyną zewnętrzną, którą jest potknięcie, czyli czynnik pochodzący spoza organizmu pracownika.

Pracownikowi, który uległ wypadkowi w drodze do lub z pracy przysługują określone świadczenia. Świadczenia te nie pokrywają z katalogiem uprawnień, które przysługują poszkodowanemu pracownikowi w wypadku przy pracy lub wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy. Dlatego też wypadku w drodze do pracy lub z pracy nie należy utożsamiać w żadnym zakresie z tymi dwoma zdarzeniami, są to osobne, odrębne od siebie instytucje prawne.  

Pierwszym świadczeniem jest wynagrodzenie chorobowe oraz zasiłek chorobowy. W przeciwieństwie do wypadku przy przy pracy lub wypadku zrównanego z wypadkiem przy pracy, przysługuje od pierwszego dnia niezdolności do pracy wynagrodzenie chorobowe (chyba, że pracownik wyczerpał już limit jego pobierania w skali roku kalendarzowego). Wynagrodzenie chorobowe przysługuje bez okresu tzw. wyczekiwania. Oznacza to w praktyce, że niezależnie od okresu podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, który może być nawet krótszy niż 30 dni, pracownik otrzyma świadczenie. Zarówno wynagrodzenie chorobowe jak i zasiłek chorobowy w przypadku wypadku w drodze do pracy lub z pracy przysługuje w wymiarze 100% podstawy świadczenia. Wysokość świadczeń chorobowych jest obliczana na takich samych zasadach jak w przypadku wypłaty świadczeń chorobowych z ogólnego stanu zdrowia. Wynagrodzenie chorobowe wypłacać będzie pracodawca, zaś zasiłek chorobowy płatnik zasiłków, a więc w zależności od ilości osób zgłoszonych do ubezpieczenia chorobowego pracodawca albo Zakład Ubezpieczeń Społecznych. 

W konsekwencji tego, że pracownik skończył już 50 lat wynagrodzenie chorobowe zgodnie z przepisami kodeksu pracy będzie wypłacane przez okres krótszy, czyli przez 14 dni. Od 15 dnia będzie wypłacany zasiłek chorobowy. 

Należy także pamiętać, że w sytuacji pojawienia się kolejnych zwolnień lekarskich powinien na nich widnieć kod A, który oznacza, że niezdolność do pracy powstała po przerwie nieprzekraczającej 60 dni – spowodowaną tą samą chorobą, która była przyczyną niezdolności do pracy przed przerwą. Brak tego kodu skutkować będzie rozliczeniem  zwolnienia lekarskiego w ramach czasowej niezdolności do pracy z ogólnego stanu zdrowia. 

Okres zasiłkowy pozostaje bez zmian, a więc wynosi on 182 dni, a jeśli niezdolność do pracy wystąpiła w okresie ciąży to okres ten zostaje wydłużony do 270 dni. 

Jeśli niezdolność do pracy trwa nadal pomimo tego, że został już wyczerpany okres zasiłkowy pracownikowi będzie przysługiwało prawo ubiegania się przed organem rentowym (ZUS – em) do przyznania świadczenia rehabilitacyjnego. Świadczenie to, o ile zostanie przyznane, będzie przyznane i wypłacane na zasadach ogólnych. Co to oznacza w praktyce? W przypadku wypadku przy pracy lub wypadku zarównanego z wypadkiem przy pracy świadczenie rehabilitacyjne przysługuje także w podstawie wymiaru 100% przez cały okres pobierania świadczenia, czyli maksymalnie przez 12 miesięcy. Świadczenie finansowane jest z funduszu wypadkowego. Natomiast w przypadku wypadku w drodze do pracy lub z pracy świadczenie rehabilitacyjne jest wypłacane na zasadach ogólnych, czyli jest finansowane z funduszu choroboweego, a nie wypadkowego. Przez okres pierwszych trzech miesięcy wynosi 90% podstawy wymiaru. Następnie przez pozostały okres świadczenie będzie wynosiło 75% podstawy wymiaru. Wysokość świadczenia zostanie ustalona z tej samej podstawy, co wynagrodzenie chorobowe i zasiłek chorobowy wypłacany po wypadku w drodze, bowiem pomiędzy wypłatą zasiłków różnego rodzaju (zasiłek chorobowy następnie świadczenie rehabilitacyjne) nie będzie ani jednego dnia przerwy. 

Świadczenia chorobowe to są jedyne świadczenia, które przysługują pracownikowi w związku z zaistnieniem wypadku w drodze do pracy lub z pracy. Dlatego też ubezpieczonemu nie będą przysługiwały takie świadczenia jak: 

1) „zasiłek wyrównawczy” – dla ubezpieczonego będącego pracownikiem, którego wynagrodzenie uległo obniżeniu wskutek stałego lub długotrwałego uszczerbku

na zdrowiu;

4) „jednorazowe odszkodowanie” – dla ubezpieczonego, który doznał stałego lub

długotrwałego uszczerbku na zdrowiu;

5) „jednorazowe odszkodowanie” – dla członków rodziny zmarłego

ubezpieczonego lub rencisty;

6) „renta z tytułu niezdolności do pracy” – dla ubezpieczonego, który stał się

niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

7) „renta szkoleniowa” – dla ubezpieczonego, w stosunku do którego orzeczono

celowość przekwalifikowania zawodowego ze względu na niezdolność do pracy w dotychczasowym zawodzie spowodowaną wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową;

8) „renta rodzinna” – dla członków rodziny zmarłego ubezpieczonego lub rencisty uprawnionego do renty z tytułu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej;

9) „dodatek do renty rodzinnej” – dla sieroty zupełnej;

10) dodatek pielęgnacyjny;

11) pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.

W przypadku, gdy wypadek w drodze do pracy lub z pracy stanowić będzie konsekwencje całkowitej lub częściowej niezdolności do pracy ubezpieczonemu przysługiwać będzie renta z tytułu niezdolności do pracy z tzw. ogólnego stanu zdrowia. Tym samym nie będzie przysługiwać renta wypadkowa, o czym wspomniano powyżej. Konsekwencją tego stanu rzeczy będzie także to, że w przypadku pobierania przez pracownika renty z ogólnego stanu zdrowia, gdy ubezpieczony osiągnie powszechny wiek emerytalny, dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn 65 lat, zostanie ona z urzędu zamieniona i przeliczona na emeryturę. A więc nie ma prawnej możliwości, aby pobierać rentę i emeryturę w zbiegu, co ma miejsce w przypadku renty wypadkowej.

Składka wypadkowa jest finansowana w całości przez płatnika składek oraz jest ruchoma. Ma to realnie wpłynąć na zintensyfikowanie działań płatników, aby podejmowali działania w ramach prewencji wypadkowej zmierzających do stanu, w którym do wypadków nie dochodziło albo były one w swoich skutkach jak najmniej uciążliwe dla systemu ubezpieczeń społecznych, z którego finansowane są świadczenia wypadkowe w ramach wyodrębnionego funduszu wypadkowego. Jest to o tyle doniosłe z uwagi na to, że fundusze zarządzane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych są deficytowe, oznacza to tyle, że więcej świadczeń jest wypłacanych niż ZUS odnotowywuje wpływu do funduszy ze składek i innych źródeł. Płatnicy, którzy zgłaszają do ubezpieczeń do 9 osób są zwolnieni z obowiązku składania druku ZUS IWA, a ich składka jest ustalana w komunikacie Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Czym jest ZUS IWA? Jest to informacja o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe składana przez płatników składek jeśli zgłaszają do ubezpieczenia co najmniej 10 osób. Za dany rok kalendarzowy należy złożyć formularz do 31 stycznia następnego roku.  Formularz ten musisz złożyć, gdy:

• przez wszystkie miesiące w poprzednim roku opłacałeś składki na ubezpieczenie wypadkowe za co najmniej jedną osobę i co najmniej jeden dzień w styczniu tego roku,
• w poprzednim roku zgłaszałeś do ubezpieczenia wypadkowego średnio co najmniej 10 osób w miesiącu (w tym siebie),
• 31 grudnia poprzedniego roku byłeś wpisany do rejestru REGON.

Płatnik składek nie jest zobowiązany do złożenia ZUS IWA jeżeli był chociaż jeden miesiąc poprzedniego roku, w którym żadna osoba, za którą opłaca składki, nie podlegała ubezpieczeniu wypadkowemu.

Liczbę ubezpieczonych (żeby stwierdzić, czy płatnik spełnia warunek zgłaszania do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych) ustala się w następujący sposób:

1. Najpierw sumuje się liczbę ubezpieczonych, którzy podlegali ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy roku kalendarzowego, za który składasz informację ZUS IWA.
2. Wynik dzieli się przez liczbę miesięcy, w których podmiot był zgłoszony jako płatnik składek na ubezpieczenie wypadkowe.
3. Jeśli wyjdzie wynik ułamkowy, to należy go zaokrąglić do pełnych liczb. Liczbę ubezpieczonych zaokrągla się do jedności w górę, jeśli końcówka jest większa lub równa 0,5; zaokrąglasz w dół – jeśli jest mniejsza od 0,5 (np. 9,49. 9; 9,5. 10).

Wymóg spełnienia warunku nieprzerwanego zgłoszenia w ZUS jako płatnik składek na ubezpieczenie wypadkowe oznacza, że liczba ta ustalana jest zawsze jako średnia z 12 miesięcy.

W ZUS IWA wykazuje się liczbę wypadków przy pracy oraz wypadków zrównanych z wypadkami przy pracy. W dokumencie nie wykazuje się wypadków w drodze do pracy lub z pracy, które tym samym realnie nie wpływają na wysokość składki wypadkowej.

Na zakończenie rozważań należy podkreślić, że pracownikowi nie będą przysługiwać żadne odszkodowawcze roszczenia uzupełniające dochodzone w ramach postępowania cywilnego przeciwko pracodawcy, albowiem wypadek w drodze z pracy nie ma związku ze świadczoną pracą. Powództwo pracownik będzie mógł ewentualnie wytoczyć przeciwko właścicielowi sklepu spożywczego albo zarządcy chodnika/ drogi. Jednakże zależy to od okoliczności zdarzenia. W tym zakresie pracodawca także nie będzie uczestniczył w dochodzeniu przez pracownika roszczeń. 

 

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska