Pewnym grupom zawodowym, w szczególności tym, które mają swoje odrębne przepisy, tzw. pragmatyki służbowe przysługuje bardzo często dodatkowy urlop wypoczynkowy albo urlop w podstawowym wymiarze jest po prostu dłuższy. Takim przykładem oczywiście są sędziowie, prokuratorzy, nauczyciele, nauczyciele akademiccy, a także pracownicy socjalni. Uprawnienia tych ostatnich omówię w niniejszym wpisie.
Zatem jak wygląda prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego pracownika socjalnego?
Zgodnie z art. 121 ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 901 z późn. zm.), pracownikowi socjalnemu zatrudnionemu w ośrodku pomocy społecznej, centrum usług społecznych, o którym mowa w ustawie z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych, lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie, do którego obowiązków należy praca socjalna lub przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych, jeżeli przepracował nieprzerwanie i faktycznie co najmniej 3 lata, przysługuje raz na 2 lata dodatkowy urlop wypoczynkowy w wymiarze 10 dni roboczych.
Przepis ten został dosyć znacząco znowelizowany w 2021 r. W związku z tym pojawiają się pytania i dosyć znaczące wątpliwości dotyczące nieprzerwanego i faktycznego stażu pracy, który statuuje prawo do dodatkowego urlopu pracownika socjalnego, albowiem ustawodawca nie pokusił się stworzenie katalogu tychże przerw, a zbyt ogólne podejście może skutkować tym, że nawet skorzystanie z urlopu wypoczynkowego Zatem jak wyjść z tego prawnego impasu? W literaturze przedmiotu wskazuje się, że: „dlatego też obowiązek faktycznego i nieprzerwanego przepracowania 3 lat powinien być traktowany jako okres 3-letniego zatrudnienia, w czasie którego w zakresie obowiązków zawodowych pracownika socjalnego przez cały ten czas mieszczą się praca socjalna lub wywiady środowiskowe.” I. Sierpowska [w:] Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. VI, Warszawa 2023, art. 121.
W tej materii wypowiedziało się także Ministerstwo wskazując: ” Prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego przyznaje pracownikom socjalnym art. 121 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej. Urlop ten, w wymiarze 10 dni roboczych, przysługuje pracownikowi socjalnemu zatrudnionemu w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie, do którego obowiązków należy praca socjalna oraz przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych, jeżeli przepracował nieprzerwanie i faktycznie co najmniej 5 lat.
Treść przepisu wskazuje, że prawo do urlopu przysługuje jedynie pracownikom socjalnym, i tylko tym zatrudnionym w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie, a więc urlop nie przysługuje pracownikom socjalnym zatrudnionym w innych jednostkach.
Praca nieprzerwana to praca wykonywana bez przerw w zatrudnieniu, natomiast faktyczne wykonywanie obowiązków to zwykłe, codzienne świadczenie pracy. Można uznać, że okresy niewykonywania pracy z powodu niezdolności do pracy, przebywania na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim, opieki nad chorym dzieckiem czy urlopu szkoleniowego nie przerywają okresu zaliczanego do okresu, od którego zależy nabycie prawa do urlopu dodatkowego. Natomiast okresy przebywania na urlopie wychowawczym, urlopie bezpłatnym, oddelegowania do wykonywania innych zadań, np. z zakresu świadczeń rodzinnych, pieczy zastępczej nie są wliczane do wymaganego 5-letniego okresu nieprzerwanego i faktycznego wykonywania zadań pracownika socjalnego.
Pracownik socjalny nieświadczący pracy z w/w powodów nie wykonuje faktycznie obowiązków, o których mowa w art. 121 (praca socjalna oraz przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych). W takiej sytuacji do dwuletniego okresu uprawniającego do nabycia prawa do kolejnego urlopu nie wlicza się również tych okresów niewykonywania pracy.
Urlop powinien być nieprzerwany, gdyż intencją jego wprowadzenia była konieczność zapewnienia pracownikom socjalnym możliwości zregenerowania sił i odpoczynku po obciążającej psychicznie pracy. Należy jednak zwrócić uwagę, że ustawa o pomocy społecznej nie zawiera zastrzeżenia co do jednorazowego wykorzystania urlopu dodatkowego, z tego względu pracodawca może przychylić się do wniosku pracownika o udzielenie urlopu w częściach.
Dwuletni okres uprawniający do kolejnego urlopu liczy się co do zasady poczynając od dnia następującego po ostatnim dniu poprzedniego urlopu. Jednak w sytuacji niewykorzystania z różnych przyczyn urlopu dodatkowego bezpośrednio po nabyciu do niego prawa, można uznać, iż prawo do kolejnego urlopu powstaje po dwóch latach od nabycia prawa do poprzedniego urlopu.” (https://archiwum.mrips.gov.pl/pomoc-spoleczna/interpretacje-wybranych-przepisow/dodatkowy-urlop-wypoczynkowy/, dostęp: 18.05.2024 r.).
Kolejny problem, który pojawia się w związku z dodatkowym urlopem wypoczynkowym pracowników socjalnych to to, czy stosujemy do niego odpowiednio przepisy kodeksu pracy, a w szczególności przeniesienie urlopu pomiędzy umowami, przejście urlopu jako urlopu zaległego, urlop proporcjonalny, prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy, ustalenie wymiaru urlopu proporcjonalnie do wymiaru etatu. Uważam, że odpowiedzi na to pytanie należy podzielić. Art. 121 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej jest lex specialis w stosunku do postanowień kodeksu pracy. Tym samym przepis ten zawiera odrębne zasady dotyczące nabywania prawa do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, a jednocześnie przepis ten milczy na temat ustalania proporcjonalnego urlopu do wymiaru etatu. Natomiast jeśli dojdzie do ustania stosunku pracy, a urlop nie zostanie wykorzystany należy ustalić i wypłacić ekwiwalent, proporcjonalnie do okresu zatrudnienia oraz zawrzeć odpowiednia wzmiankę w świadectwie pracy (punkt 6 podpunkt 15).
Pozdrawiam, Karolina Niedzielska
