Obniżenie wymiaru etatu w związku z urlopem wychowawczym

Każdemu pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego, przysługuje również prawo do przejścia na obniżony wymiar  czasu pracy. Aby jednak było to możliwe, niezbędne jest spełnienie określonych przez prawo warunków o charakterze formalno – prawnym. Pojawia się też fundamentalne pytanie, czy skorzystanie przez pracownika z przedmiotowego uprawnienia, powoduje również proporcjonalne obniżenie wymiaru urlopu wychowawczego?

O tym wszystkim, a także o zasadach na jakich udzielana jest zgoda na obniżenie wymiaru etatu dla osoby uprawnionej do urlopu wychowawczego oraz czym jest sam urlop tego rodzaju, dowiecie się z wpisu.

Czym jest urlop wychowawczy? 

Celem urlopu wychowawczego jest sprawowanie przez rodziców osobistej opieki nad dzieckiem. Ma do niego prawo każdy pracownik, który pozostaje w zatrudnieniu, co najmniej od 6 miesięcy, przy czym do okresu tego wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia, a więc wykonywania pracy u innego pracodawcy. 

Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy, zaś udzielany on jest na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dane dziecko kończy 6 rok życia.

Od powyższej zasady istnieje jeden wyjątek – mianowicie, pracownik jest uprawniony do skorzystania dodatkowo z urlopu wychowawczego w takim samym wymiarze, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia. Warunkiem jest jednak, aby z powodu stanu zdrowia małoletniego, konieczne było sprawowanie nad nim osobistej opieki, co musi znajdować potwierdzenie w orzeczeniu o niepełnosprawności lub jej odpowiednim stopniu.

Cechą charakterystyczną dla urlopu wychowawczego jest to, iż przysługuje on łącznie obojgu rodzicom lub opiekunom dziecka, a więc mogą z niego skorzystać oboje lub tylko jedno z nich.

Pamiętać jednak trzeba, że każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego, a prawa tego nie można przenieść na drugiego z nich. Oznacza to, że wymiar urlopu wychowawczego przysługujący danemu rodzicowi lub opiekunowi dziecka w wymiarze odrębnym, de facto wynosi 35 miesięcy. Sam urlop wychowawczy można brać częściami, nie może być ich jednak więcej niż pięć.

Na koniec tego rozdziału stwierdzić trzeba, że za czas przebywania na urlopie wychowawczym, pracownik nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, jest więc on bezpłatny.

Jakie są przesłanki obniżenia wymiaru etatu dla osoby uprawnionej do urlopu wychowawczego?

Podkreślenia wymaga fakt, że obniżenie wymiaru etatu, uprawnieniem przysługującym obok urlopu wychowawczego.

Zgodnie z zapisami Kodeksu pracy – każdy pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego, a więc spełniający kryteria opisane powyżej, jest uprawniony do złożenia u swojego pracodawcy pisemnego wniosku o obniżenie jego wymiaru czasu pracy. Nie może on być niższy niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu (art. 186 (7) § 1 k.p.).

Dodać trzeba, że obniżenie wymiaru etatu jest znakomitym wyjściem dla tych osób, które  chcą łączyć wykonywanie pracy zawodowej z jednoczesną opieką nad dzieckiem. Pamiętać bowiem należy, że jak to wskazano powyżej, w czasie urlopu wychowawczego, pracownik nie ma prawa do otrzymywania pensji.

Wniosek o obniżenie wymiaru etatu

Wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy, pracownik powinien złożyć u swojego pracodawcy, najpóźniej na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. W razie niezachowania tego terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 21 dni od dnia złożenia wniosku.

Zaznaczyć trzeba, że pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek tego rodzaju, a więc nie ma on prawa do udzielenia odpowiedzi odmownej w tym zakresie.

Podkreślenia wymaga fakt, że w przeciwieństwie do urlopu wychowawczego, z przedmiotowego uprawnienia może korzystać tylko i wyłącznie jedno z rodziców danego dziecka, nie zaś jednocześnie oboje.

Powszechnie przyjęte jest również w doktrynie prawniczej, iż obniżenie wymiaru czasu pracy, może być wykorzystane, analogicznie do urlopu wychowawczego, w nie więcej niż 5 częściach.  „A więc w szczególności: okres korzystania z uprawnienia można podzielić na części (co potwierdza sformułowanie art. 186(8) § 1 k.p., gdzie mowa jest o „łącznym” okresie ochrony trwającym 12 miesięcy, co wskazuje na możliwość sumowania tych okresów), lecz nie więcej niż na pięć” M. Włodarczyk [w:] Kodeks pracy. Komentarz, wyd. IV, red. K. W. Baran, Warszawa 2018, art. 186(7).

Elementy wniosku o obniżenie wymiaru etatu

Przepisy obowiązującego prawa szczegółowo wskazują, jakie elementy powinien zawierać wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy. Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków (Dz. U. poz. 2243), jego koniecznymi częściami składowymi, są:

1) imię i nazwisko pracownika,

2) imię i nazwisko dziecka, na które mógłby być udzielony urlop wychowawczy,

3) wskazanie okresu, przez który pracownik zamierza wykonywać pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy,

4) wskazanie wymiaru czasu pracy, w którym pracownik zamierza wykonywać pracę.

Do wniosku należy także dołączyć:

1) skrócony odpis aktu urodzenia dziecka (dzieci) lub zagraniczny akt urodzenia dziecka (dzieci) albo kopie tych dokumentów,

2) oświadczenie o okresie, w którym pracownik dotychczas korzystał z wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z urlopu wychowawczego (§ 24 rozporządzenia).

Ochrona przed zwolnieniem z pracy

Pracownik wykonujący pracę w obniżonym wymiarze jej czasu, podlega ochronie trwałości zatrudnienia.

Podkreślić bowiem trzeba, że pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy aż do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru. Stan ochrony nie trwa jednak dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Zasada ta nie ma zastosowania tylko i wyłącznie w przypadku gdy:

1) ogłoszono upadłość lub likwidację pracodawcy,

2) zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika,

w takich bowiem okolicznościach, rozwiązanie przez pracodawcę umowy o pracę jest dopuszczalne. 

 W razie złożenia przez pracownika wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy wcześniej niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy, ochrona stosunku pracy zaczyna obowiązywać na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w nowym trybie.

Pamiętać jednak należy, że jeżeli pracodawca wręczy pracownikowi oświadczenie woli o wypowiedzeniu umowy o pracę, wówczas rozwiązuje się ona w terminie w nim wskazanym, niezależnie pod tego, czy wniosek o obniżenie wymiaru czasu pracy został złożony, czy też nie. Tym samym, dokonanie takiej czynności, nie chroni pracownika przed zwolnieniem.  

Wpływ obniżonego wymiaru etatu na urlop wychowawczy

Przedmiotowe zagadnienie jest przedmiotem licznych kontrowersji. 

Do końca 2020 roku, zdecydowana większość przedstawicieli doktryny prawniczej, stało na stanowisku, iż skorzystanie z obniżenia wymiaru czasu pracy w okresie, w którym pracownik był uprawniony do urlopu wychowawczego, powoduje pomniejszenie niewykorzystanego wymiaru tego ostatniego.  

Sytuacja zmieniła się diametralnie począwszy od 4 grudnia 2020 roku. 

W tym dniu bowiem, Rzecznik Praw Obywatelskich wystosował pismo do Ministra Rozwoju Pracy i Technologii (znak – III.7044.105.2020.LN), w którym wskazał, iż przepis określający zasady udzielania i długość urlopu wychowawczego oraz przepis uprawniający pracownika do złożenia wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy są ze sobą ściśle powiązane. Zdaniem RPO, wzajemna relacja tych przepisów poprzez odwołanie się do instytucji urlopu wychowawczego prowadzi do prezentowanego w literaturze przedmiotu poglądu, że skorzystanie z obniżenia wymiaru czasu pracy pomniejsza dotąd niewykorzystany wymiar urlopu wychowawczego. Wynika to z faktu, iż użyte w art. 186 (7) § 1 Kodeksu pracy sformułowanie „w okresie, w którym mógłby korzystać” sugeruje, iż skorzystanie z obniżenia wymiaru etatu prowadzi do pomniejszenia części urlopu wychowawczego o czas trwania obniżenia wykorzystanego przez pracownika na mocy odrębnego uprawnienia.

W tym miejscu Rzecznik przytoczył stanowisko resortu pracy z dnia 29 października 2014 r., zgodnie z którym „prawo do obniżenia wymiaru czasu pracy na podstawie jest odrębnym i niezależnym uprawnieniem wobec urlopu wychowawczego aczkolwiek z tym urlopem funkcjonalnie powiązanym z tego względu, że przysługującym pracownikowi uprawnionemu do urlopu wychowawczego. Tym samym okres pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego nie wpływa na wymiar urlopu wychowawczego”.

Konkludując, Rzecznik Praw Obywatelskich skonkludował, iż powstaje potrzeba wprowadzenia odpowiedniego uściślenia regulacji z Kodeksu pracy, wskazując jednocześnie, że pogląd, wg którego oba te uprawnienia są od siebie niezależne, jest korzystne dla pracownika, uwzgledniające dobro rodziny, niezwykle przydatne w trudnej sytuacji, w jakiej znalazło się wiele rodzin z powodu pandemii. Takie stanowisko, pozostające w zgodzie z konstytucyjnymi i europejskimi standardami ochrony rodziny i rodzicielstwa, zasługuje w opinii RPO na pełną aprobatę.

W odpowiedzi na przedmiotowe pismo, Ministerstwo Rozwoju Pracy i Technologii udzieliło odpowiedzi w dniu 21 grudnia 2020 r. (znak: DPP-I.034.1.2020DPRI.412.70.2020.MP). Zgodnie z nim, „obniżenie wymiaru czasu pracy jest odrębnym uprawnieniem pracownika, nie wpływającym w żaden sposób na wymiar przysługującego mu urlopu wychowawczego. Z prawa do wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy, pracownik może zatem korzystać przez okres, w którym będzie on spełniał ustawowe warunki uprawniające go do urlopu wychowawczego. Natomiast długość okresu wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego nie wpływa na wymiar jego urlopu wychowawczego. W związku z tym, jeżeli nie zakończył się jeszcze rok kalendarzowy, w którym dziecko ukończy 6 rok życia pracownik będzie mógł skorzystać z przysługującego mu wymiaru urlopu wychowawczego”.

Niezależnie od powyższego, Ministerstwo wyjaśniło, że „dostrzega, iż w obecnym stanie prawnym kwestia dotycząca ustalania okresu, w jakim pracownik może skorzystać z prawa do wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy może rodzić praktyczne wątpliwości. W związku z powyższym zmiany przepisów Kodeksu pracy, będą rozważane w trakcie prac legislacyjnych nad wdrażaniem do polskiego porządku prawnego dyrektywy PE i Rady (UE)2019/1158 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie równowagi między życiem zawodowym a prywatnym rodziców i opiekunów oraz uchylającej dyrektywę Rady 210/18/UE. Termin wymagany dla wdrożenia tej dyrektywy to dzień 2 sierpnia 2022 r. Obecnie analizowane są rozwiązania w tym zakresie, jednakże nie została jeszcze podjęta decyzja, jakie konkretnie zmiany zostaną wprowadzone do przepisów Kodeksu pracy”.

W świetle powyższego, stwierdzić trzeba, iż korzystanie z obniżenia wymiaru etatu jest całkowicie niezależne od prawa do urlopu wychowawczego.