Zwolnienie od pracy na prawosławną Wigilię

Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 18 stycznia 1951 r. o dniach wolnych od pracy (t.j. Dz. U. z 2020 r. poz. 1920), dniami wolnymi od pracy są:

1. dni niżej wymienione:

1. 1 stycznia – Nowy Rok,
2. 6 stycznia – Święto Trzech Króli,
3. pierwszy dzień Wielkiej Nocy,
4. drugi dzień Wielkiej Nocy,
5. 1 maja – Święto Państwowe,
6. 3 maja – Święto Narodowe Trzeciego Maja,
7. pierwszy dzień Zielonych Świątek,
8. dzień Bożego Ciała,
9. 15 sierpnia – Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny,
10. 1 listopada – Wszystkich Świętych,
11. 11 listopada – Narodowe Święto Niepodległości,
12. 24 grudnia – Wigilia Bożego Narodzenia,
13. 25 grudnia – pierwszy dzień Bożego Narodzenia,
14. 26 grudnia – drugi dzień Bożego Narodzenia;
15. niedziele.

Jak należy zauważyć, wymienione wyżej święta w przeważającej mierze pochodzą z kalendarza Kościoła Rzymskokatolickiego, czyli religii dominującej w Polsce. Nie zawierają one świąt innych religii bądź związków wyznaniowych. W doktrynie poruszono już kwestię tego, czy nie jest to przejaw dyskryminacji ze względu na wyznanie. Jednak stanowiska w tej sprawie są dość jasne i wskazują, że dni wolnych świąt o podłożu chrześcijańskim nie noszą znamion dyskryminacyjnych, „ponieważ funkcjonują one w określonym kontekście kulturowym, historycznie ukształtowanym przez chrześcijaństwo zachodnie, a żadne z wymienionych w nim świąt religijnych nie jest celebrowane wyłącznie przez Kościół Rzymskokatolicki”. (J. Rumian, Praca w niedziele i święta, Warszawa 2024, s. 158 i przytoczona tam: M. A. Mielczarek, Święta wolne od pracy a równouprawnienie związków wyznaniowych, „PiP” 2014, nr 8, s. 56–69).

Należy pamiętać, że żyjemy w kraju, w którym na poziomie konstytucyjnym uregulowano pewne gwarancje także w wymiarze wiary. Zgodnie bowiem z art. 53 Konstytucji RP każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują. Oczywiście przez praktykę należy także rozumieć obchodzenie świąt danej religii. W związku z tym wydano także ustawę o gwarancjach wolności sumienia i wyznania. Na podstawie art. 42 tejże ustawy osoby należące do kościołów i innych związków wyznaniowych, których święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, mogą na własną prośbę uzyskać zwolnienie od pracy lub nauki na czas niezbędny do obchodzenia tych świąt, zgodnie z wymogami wyznawanej przez siebie religii.

Aby pracownik mógł obchodzić święta i mieć na ich obchody czas wolny, powinien być członkiem zarejestrowanego Kościoła lub innego związku wyznaniowego. Taki rejestr znajduje się na stronie internetowej Ministerstwa Spaw Wewnętrznych i Administracji. Obecnie w rejestrze widnieje ponad 170 Kościołów i związków wyznaniowych, który znajduje się na stronie: https://www.gov.pl/web/mswia/rejestr-kosciolow-i-innych-zwiazkow-wyznaniowych

Jak wynika z dalszej części art. 42 ww. ustawy zwolnienie od pracy może być udzielone pod warunkiem odpracowania czasu zwolnienia, bez prawa do dodatkowego wynagrodzenia za pracę w dni ustawowo wolne od pracy lub pracę w godzinach nadliczbowych. Natomiast minister właściwy do spraw pracy oraz minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, minister właściwy do spraw szkolnictwa wyższego, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wyznań religijnych, w drodze rozporządzenia, określają szczegółowe zasady udzielania zwolnień. Tym aktem wykonawczym jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej oraz Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 1999 r. w sprawie zwolnień od pracy lub nauki osób należących do kościołów i innych związków wyznaniowych w celu obchodzenia świąt religijnych nie będących dniami ustawowo wolnymi od pracy (Dz. U. nr 26, poz. 235).

Zgodnie z tym rozporządzeniem pracownik należący do Kościoła lub innego związku wyznaniowego, którego święta religijne nie są dniami ustawowo wolnymi od pracy, prośbę o udzielenie zwolnienia od pracy powinien zgłosić pracodawcy co najmniej 7 dni przed dniem zwolnienia. Pracodawca zawiadamia pracownika o warunkach odpracowania zwolnienia nie później niż 3 dni przed dniem zwolnienia. Ustawodawca nie przewidział ani w ustawie, ani w akcie wykonawczym, w jaki sposób ta procedura powinna się odbyć. Jednak rekomendowałabym, aby zachować formę pisemną albo przynajmniej dokumentową. W takim wypadku dokumenty gromadzone byłyby w pozostałej dokumentacji pracowniczej związanej ze stosunkiem pracy, pod ewidencją czasu pracy, albowiem zwolnienie to wpływa oczywiście na rozliczenie czasu pracy.

Jak już wskazano, na podstawie art. 42 ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania jest to usprawiedliwiona nieobecność niepłatna, którą pracownik ma obowiązek odpracować. Jej odpracowanie nie może naruszać doby pracowniczej, dobowego i tygodniowego odpoczynku. Odpracowanie zwolnienia nie jest nadgodziną i powinno nastąpić w okresie rozliczeniowym, w którym miało miejsce zwolnienie, ponieważ musi zgadzać się nominalny czas pracy. Jeśli odpracowanie nastąpi w innym okresie rozliczeniowym i/lub miesiącu niż ten, w którym nastąpiło zwolnienie, należy w miesiącu zwolnienia proporcjonalnie obniżyć wynagrodzenie zgodnie z dyspozycją art. 80 kp, który stanowi, że wynagrodzenie przysługuje za pracę wykonaną, natomiast w miesiącu odpracowania proporcjonalnie je zwiększyć.

Pracodawca nie ma podstaw prawnych, aby odmówić zwolnienia, chyba że dotyczy to świąt religijnych przypadających w określonym dniu każdego tygodnia. W celu umożliwienia pracownikowi obchodzenia tych świąt pracodawca, na prośbę pracownika, ustala dla niego indywidualny rozkład czasu pracy. Pracodawca nie ma także podstawy prawnej do odmowy udzielenia zwolnienia. Odmówienie udzielenia zwolnienia mogłoby zostać potraktowane jako dyskryminacja pracownika ze względu na wyznawaną religię lub przynależność do związku wyznaniowego.

Jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, wystarczającą podstawą do udzielenia zwolnienia jest sam wniosek pracownika. Pracodawca nie może żądać od pracownika składania oświadczenia o wyznaniu (K. Piecyk, Zdaniem Państwowej Inspekcji Pracy, „Praca i Zabezpieczenie Społeczne” 2010, nr 4, s. 38–39).

Ponadto pracodawca nie może powoływać się na kalendarz świąt Kościoła Rzymskokatolickiego, aby pracownik w okresie tych świat obchodził własne święta. Nie może także nakazywać wybrania urlopu wypoczynkowego ani nakazywać pracy w dni ustawowo wolne w zamian za udzielenie czasu wolnego na święta innej religii.

Obecnie wiele osób pochodzących z Ukrainy obchodzi Wigilię i Święta Bożego Narodzenia zgodnie z kalendarzem gregoriańskim, czyli 24, 25 i 26 grudnia. Także te osoby po raz pierwszy w tym roku będą miały także wolną Wigilię.

Nie mniej jednak w dalszym ciągu mogą być zatrudnieniu osoby obchodzące Święta Bożego Narodzenia i Wigilię według kalendarza juliańskiego, czyli w dniach 6, 7, 8 i 9 stycznia. Zatem na te dni pracodawca będzie obowiązany udzielić na wniosek pracownika czasu wolnego na zasadach opisanych powyżej.

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska