Naczelnym zwolnieniem od pracy, które jest bezpłatne i jednocześnie nie wlicza się do okresu zatrudnienia, jest urlop bezpłatny.
Ideę urlopu bezpłatnego wskazał Sąd Najwyższy w jednym ze swoich wyroków: urlop bezpłatny (art. 174 kp) jest okresem, w którym, mimo trwania stosunku pracy, ulegają zawieszeniu wzajemne obowiązki i uprawnienia stron tego stosunku (świadczenie pracy oraz wypłata wynagrodzenia) – Wyrok SN z 6.01.2009 r., II PK 111/08, LEX nr 738348.
Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego. Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
Poniżej przedstawiam wzór wniosku o urlop bezpłatny.
Przy udzielaniu urlopu bezpłatnego dłuższego niż 3 miesiące strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.
Poniżej przestawiam wzór odwołania z urlopu bezpłatnego.
W tym miejscu chciałabym poruszyć bardzo ciekawą i nierzadką procedurę stosowaną przez pracodawców, czyli warunkowanie udzielenia urlopu bezpłatnego od uprzedniego wykorzystania przez pracownika urlopu wypoczynkowego. Jest to praktyka i nie wynika z żadnego przepisu. Wielu pracodawców wniosek ten wyciąga z art. 161 kp, który stanowi, że pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo. Wskazują, że jeśli pracownik przejdzie na urlop bezpłatny, to niewykorzystany urlop wypoczynkowy w danym roku przejdzie na kolejny jako urlop zaległy, a ponadto mogą zostać ukarani z uwagi na brzmienie art. 162 kp, który mówi o minimalnym okresie wypoczynku.
Uprawnienie do urlopu wypoczynkowego jest niezależne od urlopu bezpłatnego i na odwrót (Także K. Piwowarska, Urlop bezpłatny – jakie sytuacje pozwalają na skorzystanie z urlopu bezpłatnego?, https://kadry.infor.pl/urlopy/urlop-bezplatny/5748734,urlop-bezplatny-jakie-sytuacje-pozwalaja-na-skorzystanie-z-urlopu-bezplatnego.html [dostęp: 9.11.2024]), z wyjątkiem proporcjonalnego ustalenia wymiaru urlopu wypoczynkowego po powrocie z urlopu bezpłatnego trwającego co najmniej 1 miesiąc. Tym samym nie ma żadnych przesłanek, aby powiązać te dwa zwolnienia.
Analizując to zagadnienie, mogę wskazać, że z jednej strony rozumiem pracodawców. Jednak dokonując wykładni przepisów, należy brać czasami pod uwagę treść kilku artykułów, a nie tylko jednego. Pracodawcy boją się kary grzywny nałożonej z art. 282 § 1 pkt 2 kp, który stanowi, że kto, wbrew obowiązkowi nie udziela przysługującego pracownikowi urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawnie obniża wymiar tego urlopu, podlega karze grzywny od 1000 zł do 30 000 zł. Nakładanie mandatów powinno odbyć się po dokonaniu analizy stanu faktycznego i stanu prawnego. Nic nie dzieje się automatycznie, co oznacza, że brak uprzedniego wykorzystania urlopu wypoczynkowego w zależności od okoliczności może być uzasadniony. Nie ukrywajmy, że urlop wypoczynkowy i urlop bezpłatny mają różne cele, które nie są ze sobą zbieżne. Urlop wypoczynkowy, jak sama nazwa wskazuje, ma na celu wypoczynek, regenerację sił, zaś urlop bezpłatny ma bliżej niekreślony cel. Tym samym pracodawca nie powinien narzucać wybrania przez pracownika urlopu wypoczynkowego, gdy ten wnioskuje o zwolnienie bezpłatne.
Przykład
Pracownikowi zaginęło dziecko. W związku z zaistniałą sytuacją prywatną zawnioskował o urlop bezpłatny, aby móc brać udział w poszukiwaniach, złożyć zeznania na Policji, wykonać inne czynności poszukiwawcze. Pracodawca odmówił udzielenia urlopu bezpłatnego, powołując się na okoliczności prawa do urlopu wypoczynkowego w wymiarze 6 dni. Pracownik w związku z tą informacją złożył wniosek o urlop wypoczynkowy. Czy aby na pewno pracownik będzie odpoczywać w trakcie tego urlopu?
Należy pamiętać, że zarówno w samym kodeksie pracy, jak i w innych ustawach szczególnych uregulowano szereg innych przesłanek do udzielania urlopu bezpłatnego. Wszystkie dokumenty związane z urlopem bezpłatnym, bez względu na podstawę jego udzielenia, będą przechowywane w części B akt osobowych. Inne podstawy udzielania urlopu bezpłatnego to:
art. 304, 305 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 248 z późn. zm.);
art 39–41 zarządzenia Szefa Urzędu Ochrony Państwa z dnia 21 lipca 1997 r. w sprawie urlopów funkcjonariuszy Urzędu Ochrony Państwa (M.P. z 1997 r. nr 48 poz. 467);
art. 29 ustawy o wykonywaniu mandatu posła i senatora;
art. 25 ustawy o związkach zawodowych;
art. 6 ustawy z dnia 14 czerwca 1991 r. o Krajowej Szkole Administracji Publicznej im. Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Lecha Kaczyńskiego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1952);
art. 26 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 566);
art. 71g ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1443);
art. 24b i art. 24c ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1464 z późn. zm.);
art. 218 ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 615 z późn. zm.);
art. 62 ustawy z dnia 26 stycznia 2018 r. o Straży Marszałkowskiej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1729);
art. 47 ust. 8 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 924);
art. 85 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 184);
art. 17, 68, 70 ustawy Karta Nauczyciela;
art. 147 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o Służbie Więziennej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1683 z późn. zm.);
art. 89, 89d ustawy z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 915 z późn. zm.);
art. 24 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 107);
art. 58 ust. 4 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2098);
art. 98 ust. 4 ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (tj. Dz.U. z 2024 r. poz. 812 z późn. zm.);
art. 158 ustawy z dnia 8 grudnia 2017 r. o Służbie Ochrony Państwa (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 325 z późn. zm.);
art. 85 ustawy o Policji;
art. 8 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 1722 z późn. zm.);
art. 89s ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1504 z późn. zm.);
art. 74 ustawy o Najwyższej Izbie Kontroli;
art. 98, 106j ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych;
art. 146 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1646 z późn. zm.);
art. 97 § 2 ustawy Prawo o prokuraturze;
art. 114 ust. 4 ustawy z dnia 10 czerwca 2016 r. o Bankowym Funduszu Gwarancyjnym, systemie gwarantowania depozytów oraz przymusowej restrukturyzacji (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 487);
art. 110zg ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 722).