Uprawnienia pracownicze kobiety po poronieniu

Niedawno świat prawniczy obiegła informacja, że w Nowej Zelandii uregulowano prawo dla matki i ojca do urlopu z tytułu poronienia w wymiarze 3 dni. W Indiach już od dłuższego czasu istnieje prawo kobiety do urlopu w związku z poronieniem w wymiarze 6 tygodni. 

Niestety w obecnym stanie prawnym w Polsce, kobieta która poroniła, a tym bardziej mężczyzna, którego partnerka straciła ciąże nie mają zbyt wiele praw. Dotyczy to także porodu martwego dziecka, którego z uwagi na wady letalne nie da się ustalić płci. 

Zgodnie z załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 6.4.2020 r. w sprawie rodzajów, zakresu i wzorów dokumentacji medycznej oraz sposobu jej przetwarzania rozróżnia się pod kątem medycznym poronienie, poród żywy i poród martwy. Rozróżnienie medyczne ma realne przełożenie na uprawnienia pracownicze.

1. Czas trwania ciąży oblicza się w tygodniach, licząc od pierwszego dnia ostatniego normalnego krwawienia mie­ sięcznego. Prawidłowy czas trwania ciąży wynosi 280 dni (40 tygodni) od pierwszego dnia ostatniego krwawienia miesiącz­ kowego w cyklu 28-dniowym albo 266 dni (38 tygodni) od dnia owulacji (reguła Naegelego). W przypadku gdy zastosowa­nie reguły Naegelego nie jest możliwe, czas trwania ciąży ustala się na podstawie wyniku badania ultrasonograficznego.

2. Poronieniem określa się wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, który nie oddycha ani nie wykazuje żadne­ go innego znaku życia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli, o ile nastąpi­ ło to przed upływem 22. tygodnia ciąży (21 tygodni i 7 dni).

3. Urodzeniem żywym określa się całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od cza­ su trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek inne oznaki życia, takie jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli, bez względu na to, czy sznur pępowiny został przecięty lub łożysko zostało oddzielone.

4. Urodzeniem martwym określa się całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki płodu, o ile nastąpiło po upły­ wie 22. tygodnia ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu nie oddycha ani nie wykazuje żadnego innego znaku ży­ cia, jak czynność serca, tętnienie pępowiny lub wyraźne skurcze mięśni zależnych od woli.

Uprawnienia do urlopu macierzyńskiego po poronieniu

W związku z tym, że na gruncie prawa pracy i ubezpieczeń społecznych ustawodawca posługuje się w/w pojęciem medycznym, poronienie nie jest traktowane jako poród, tym samym kobiecie co do zasady nie przysługuje prawo do urlopu macierzyńskiego w wymiarze 8 tygodni (art. 180 (1) kp) oraz prawo do pobierania za ten okres zasiłku macierzyńskiego. Wynika to z faktu, że zgodnie z art. 52 ust. 2 ustawy z dnia 28 .11.2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego w przypadku porodu martwego, a więc porodu, który nastąpił po 22 tygodniu ciąży sporządza się akt urodzenia z adnotacją zgonu. Tym samym nie wystawia się odrębnego aktu zgonu. Takiego aktu nie sporządza się w przypadku poronienia, a więc utraty ciąży do 22 tygodnia, chyba że rodzicie oświadczą, że chcą aby materiał biologiczny po poronieniu został zabezpieczony w celu przeprowadzenia badań genetycznych, które mają na celu ustalenie płci dziecka. Zgodnie bowiem z art. 53 ust. 1 w/w ustawy akt stanu cywilnego przygotowuje się na podstawie karty urodzenia albo karty martwego urodzenia, która przekazywana jest przez placówkę medyczną oraz protokołu zgłoszenia urodzenia albo zgłoszenia urodzenia w formie dokumentu elektronicznego. Karta urodzenia albo karta martwego urodzenia zawiera takie dane, jak: 

1) nazwisko, imię (imiona), nazwisko rodowe, datę i miejsce urodzenia oraz numer PESEL matki dziecka, jeżeli został nadany;

2) miejsce, datę i godzinę urodzenia dziecka;

3) płeć.

Natomiast karta martwego urodzenia zawiera dane wymagane w karcie urodzenia oraz informację, że dziecko urodziło się martwe. W przypadku poronienia w/w dokumentów nie sporządza się. Zaś w przypadku porodu martwego lub porodu żywego, a następnie zgonu dziecka, w przypadku gdy nie da się ustalić płci dziecka w/w dokumentów nie przekazuje się do Urzędu Stanu Cywilnego. 

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 16.8.2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej nakłada na placówkę medyczną, a tak naprawdę na jej personel medyczny obowiązek poinformowania rodziców po stracie dziecka o możliwości zabezpieczenia materiału genetycznego do wykonania badań DNA oraz kosztach tej procedury, prawie pochówku oraz uprawnieniach pracowniczych. 

Niestety, ale z obserwacji można wyciągnąć tylko jeden wniosek: personel medyczny nie wypełnia obowiązku ciążącego na nim, który został określony w rozdziale XV pkt 1 pkt 8 i 10 Rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 16.8.2018 r. w sprawie standardu organizacyjnego opieki okołoporodowej. Sprawy te są nawet przedmiotem licznych skarg do rzecznika Praw Obywatelskiego oraz interpelacji poselskich. A jak wynika z raportu NIK-u personel jest nieprzeszkolony w tym zakresie albo po prostu brak mu empatii(raport NIK-u: znajdziesz tutaj: KLIKNIJ). 

Jak wygląda zabezpieczenie materiału genetycznego? 

Rodzicie składają określone oświadczenie o zabezpieczeniu materiału genetycznego po poronieniu. Placówki medyczne nie mają narzuconego wzoru, a więc w każdej placówce może wyglądać inaczej. Następnie materiał zabezpieczany jest w bloki parafinowe, które zawierają złuszczone komórki pobrane po poronieniu. Rodzicie na swój wniosek mogą wypożyczyć bloki parafinowe w celu przeprowadzenia badań DNA. Koszt takich badań wynosi zazwyczaj 400 zł. Po wykonaniu badań sporządza się kartę urodzenia martwego, która przekazywana jest do USC i na tej podstawie sporządzany i wydawany jest akt urodzenia z adnotacją zgonu. 

Po wydaniu aktu urodzenia z adnotacją zgonu kobiecie będzie przysługiwać urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni i prawo do pobierania zasiłku macierzyńskiego za ten okres bez względu na staż ubezpieczeniowy, bowiem okres wyczekiwania nie dotyczy zasiłku macierzyńskiego.  Nie ma znaczenia prawnego jaki podmiot (ZUS lub pracodawca) będzie płatnikiem zasiłku. 

 

Prawo do pochówku oraz zasiłek pogrzebowy 

Zgodnie z art. 77 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1)  ubezpieczonego;

2)  osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3)  osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty,

lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4)  członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.

2. Członkami rodziny, o których mowa w ust. 1 pkt 4, są:

1)  małżonek (wdowa i wdowiec);

2)  rodzice, ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające;

3)  dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone w rodzinie zastępczej;

4)  przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności inne

dzieci niż wymienione w pkt 3;

5)  rodzeństwo;

6)  dziadkowie;

7)  wnuki;

8)  osoby, nad którymi została ustanowiona opieka prawna.

Dokumentem potwierdzającym prawo do zasiłku pogrzebowego jest odpis skrócony aktu zgonu albo odpis zupełny aktu urodzenia dziecka z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe (§ 16 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe).

Tym samym jeśli kobieta poroni przed 22 tygodniem ciąży lub urodzi dziecko po 22 tygodniu ciąży, ale którego płci nie da się ustalić z uwagi na wady letalne, a nie zdecyduje się (lub nie będzie wiedziała)  na wykonanie badań DNA w celu ustalenia płci dziecka pozbawiona jest prawa do tego świadczenia.

Zasiłek pogrzebowy jest świadczeniem jednorazowym, ma charakter przede wszystkim kompensacyjny i częściowo socjalny (por. uzasadnienie uchwały pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 15 maja 2009 r., III CZP 140/08), którego obecnie pozbawione są osoby, które nie uzyskały aktu stanu cywilnego, a dokonały pochówku dziecka. 

Nowelizacja prawa

Do Sejmu na skutek senackiej inicjatywy legislacyjnej  wniesiono projekt ustawy mający na celu ustalenie uprawnień do zasiłku pogrzebowego po poronieniu. (Druk nr 380, sprawdź projekt tutaj: KLIKNIJ). 

W projekcie założono zmiany w szeregu przepisów ubezpieczeniowych (pamiętaj, że jest wiele grup zawodowych, które są wyłączone z powszechnego systemu ubezpieczeń), tj. ustawy o Policji, o Straży Granicznej, o ubezpieczeniu społecznym rolników, o Państwowej Straży Pożarnej, o Agencji bezpieczeństwa Wewnętrznego, o służbie wojskowej zawodowych żołnierzy, o Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego, o Służbie Więziennej, o Krajowej Administracji Skarbowej, o Służbie Ochrony Państwa, o o Straży Marszałkowskiej oraz o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. 

Przewidziano, że zasiłek pogrzebowy będzie przysługiwać (oczywiście po wejściu w życie nowych przepisów) również osobie, która pokryła koszty pogrzebu w przypadku pochowania dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży, dla którego sporządzono kartę zgonu, o której mowa w art. 11 ust. 5a ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1947).

Ustawa w przypadku przejścia pomyślnie procesu legislacyjnego wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2022 r.

Obecnie zgodnie z ustawą z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych- art. 11 ust. 5a  w przypadku dziecka martwo urodzonego, bez względu na czas trwania ciąży, na wniosek osoby uprawnionej, sporządza się kartę zgonu, w celu pochowania zwłok nie jest wymagana adnotacja urzędu stanu cywilnego o zarejestrowaniu zgonu. 

Oznacza to, że w obecnym stanie prawnym przysługuje prawo do pochówku dziecka martwo narodzonego, jednakże nie przysługuje w związku z tą okolicznością prawo do zasiłku pogrzebowego. Nowelizacja ma to zmienić. 

Urlop okolicznościowy 

Zauważyłam (niestety), w praktyce, że pracodawcy odmawiają prawa do urlopu okolicznościowego w związku z poronieniem lub porodem dziecka, którego płci nie da się ustalić powołując się na to, że nie ma aktu urodzenia z adnotacją zgonu. Nie dość, że jest to krzywdzące dla rodziców w tak trudnym dla nich czasie  to jeszcze jest przejawem dyskryminacji. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy nie przewiduje dokumentów, które potwierdzają prawo do urlopu okolicznościowego. To, że pobiera się akty stanu cywilnego jest praktyką wywodzącą się z PRL-u, gdzie. gospodarce uprzemysłowionej kierownik musiał zawsze rozliczyć się z kimś nad sobą ze swojej działalności, a więc żeby jemu niczego nie zarzucono żądał przedstawienia aktu stanu cywilnego, aby potwierdzić prawo do urlopu okolicznościowego. 

Stosunek pracy jest oparty na zaufaniu pomiędzy pracownikiem a pracodawcą. Takie przepisy wprowadzono właśnie w Nowej Zelandii, jak można przeczytać na stronach rządowych: „Employees are not required to produce proof of pregnancy, miscarriage or stillbirth” (KLIKNIJ). Co w wolnym tłumaczeniu oznacza, że od pracowników nie wymaga się przedstawienia dowodu ciąży, poronienia lub urodzenia martwego dziecka. 

Tak samo powinno być w Polsce, bowiem przytoczone przeze mnie rozporządzenie w sprawie nieobecności stanowi, że : § 1. Przyczynami usprawiedliwiającymi nieobecność pracownika w pracy są zdarzenia i okoliczności określone przepisami prawa pracy, które uniemożliwiają stawienie się pracownika do pracy i jej świadczenie, a także inne przypadki niemożności wykonywania pracy wskazane przez pracownika i uznane przez pracodawcę za usprawiedliwiające nieobecność w pracy. Jak najbardziej poronienie wpisuje się w ostatnią część przepisu. 

Dlatego drodzy kadrowcy, uczulam Was bądźcie empatyczni, a nie kierujcie się jedynie papierami. A przede wszystkim kształcie się. Dobry kadrowiec ma głowę w kodeksie, a nie kodeks w głowie. 

Karolina Niedzielska