Kobieta w ciąży na gruncie prawa pracy jest niezwykle silnie chroniona.
Zgodnie z art. 177 kodeksu pracy:
§ 1. Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego pracownicy, chyba że zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy.
§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się do pracownicy w okresie próbnym nieprzekraczającym jednego miesiąca.
§ 3. Umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu.
Największym problemem praktycznym jest ustalenie kiedy i na jakich zadach należy przedłużyć umowę o pracę kobiecie do dnia porodu. Zgodnie z wyrokiem SN z 5.12.2002 r., I PK 33/02, OSNP 2004, nr 12, poz. 204, termin upływu trzeciego miesiąca ciąży (art. 177 § 3 k.p.) oblicza się w równej mierze w miesiącach księżycowych (28 dni). Tak ukształtowana praktyka wynikająca z wykładni orzeczniczej pojawiła się w związku z tym, że I trymestr ciąży kobiety liczony jest w tygodniach. A więc jeśli w dniu rozwiązania umowy o pracę z uwagi na upływ czasu, na który była zawarta przypada po zakończonych 12 tygodniach (85 dniach), pracodawca ma obowiązek przedłużyć umowę. Natomiast w przypadku kobiet, które są w ciąży i mają zawartą umowę na okres próbny nieprzekraczający 1 miesiąca, bez względu na wiek ciąży pracodawca nie ma obowiązku przedłużania umowy o pracę.
Pamiętaj! Przedłużenie umowy o pracę zawartej na czas określony lub umowy na okres próbny przekraczający 1 miesiąc jest odrębną instytucją od zakazu wypowiadania lub rozwiązywania umowy o pracę. Tym samym kobiecie ciężarnej zatrudnionej na zastępstwo nie ma obowiązku przedłużania umowy do dnia porodu, ale jest zakaz wypowiedzenia lub rozwiązania umowy na zastępstwo.
Dokumentowanie przedłużenia umowy do dnia porodu
Przepisy nie przewidują formy w jakiej ma nastąpić przedłużenie umowy o pracę do dnia porodu. Dla celów dowodowych należałoby dokonać tej czynności w formie pisemnej. W takim wypadku informację o przedłużeniu umowy do dnia porodu przechowujemy w części B akt osobowych.
Pamiętaj! Do przedłużenia umowy o pracę do dnia porodu nie stosuje się przepisów o limicie trwania umowy o pracę na czas określony (33 miesięcy/ 3 umowy) i okresu trwania umowy na okres próbny.
Poród i rozwiązanie umowy o pracę
Umowa o pracę zostaje przedłużona do dnia porodu, a więc ziszczenie się warunku w postaci nadejścia zdarzenia- porodu kobiety powoduje, że umowa o pracę rozwiązuje się wraz z upływem okresu na jaki umowa była zawarta. Dotyczy to również porodu martwego i poronienia. Tym samym sporządzając świadectwo pracy w podstawie rozwiązania umowy należy wpisać art. 30 § 1 pkt 4 kp. Informacji o zastosowania instytucji przedłużenia umowy do dnia porodu nie wpisujemy w świadectwie pracy.
Urlop i zasiłek macierzyński
Instytucja przedłużenia umowy o pracę do dnia porodu została tak skonstruowana, aby korespondowała z uprawnieniami w zakresie zasiłku macierzyńskiego. Kobieta ma prawo do zasiłku macierzyńskiego pod warunkiem, że urodzi dziecko w trakcie objęcia ubezpieczeniem chorobowym. W dniu porodu kobieta traci status pracownika jak i ubezpieczonej (E. Darmorost [w:] Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2012, art. 30). Zgodnie z art. 30 ust. 4 ustawy o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, ubezpieczonej będącej pracownicą zatrudnioną na podstawie umowy o pracę na czas określony, z którą umowa o pracę na podstawie art. 177 § 3 Kodeksu pracy została przedłużona do dnia porodu – przysługuje prawo do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu ubezpieczenia.
Urlop macierzyński jest obowiązkowy, albowiem jest przewidziany zarówno na opiekę nad nowonarodzonym dzieckiem jak i na regenerację sił po porodzie, tzw. część połogowa urlopu macierzyńskiego (M. Mędrala, 2. Funkcje urlopów i zasiłków związanych z rodzicielstwem [w:] Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem w świetle przepisów prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, red. J. Czerniak-Swędzioł, Warszawa 2016). Tym samym pracownica, tak jak w każdym innym przypadku, nie jest zobowiązana do składania wniosku o ten urlop. Natomiast zgodnie z art. 53 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w celu wypłaty zasiłku za okres urlopu macierzyńskiego należy przedłożyć skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopię potwierdzoną za zgodność z oryginałem. Następnie pracodawca zobowiązany jest, w celu wypłaty zasiłku, przesłać do ZUS-u dokumenty pracownicy właściwego ze względu na miejsce zamieszkania , będą to:
- zaświadczenie ZUS Z-3,
- przedłożony wcześniej skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopia potwierdzona za zgodność z oryginałem.
Datę rozwiązania stosunku pracy pracodawca potwierdza w zaświadczeniu ZUS Z-3 (pkt 1), nie ma więc potrzeby przedkładania świadectwa pracy.
Jeżeli pracodawca wypłaci zasiłek macierzyński za jeden dzień, to powinien zamieścić odpowiednią informację w ZUS Z-3.
Istnieją dwie możliwości dotyczące wypłaty zasiłku:
- Pracodawca, który ma status płatnika zasiłków może obliczyć i dokonać wypłaty zasiłku za 1 dzień, następnie pracodawca przekaże wszelkie dokumenty i informacje do Oddziału ZUS w celu przejęcia zasiłku po ustaniu ubezpieczenia,
- Pracodawca, niezależnie od statusu płatnika zasiłków, może nie wypłacić zasiłku macierzyńskiego za 1 dzień, a obowiązek ten przejdzie na ZUS.
Zgodnie z Komentarzem do ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ZUS, ustęp 365-367 : W przypadku gdy z pracownicą umowa o pracę została przedłużona do dnia porodu, na podstawie art. 177 § 3 Kodeksu pracy, a płatnik składek byłby zobowiązany do wypłaty zasiłku macierzyńskiego tylko za 1 dzień, wypłaty zasiłku macierzyńskiego za cały okres może dokonać oddział ZUS. Do wypłaty zasiłku przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia zobowiązany jest oddział ZUS właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do zasiłku Jeżeli oddział ZUS właściwy ze względu na siedzibę płatnika składek, zobowiązany do wypłaty zasiłku w czasie trwania ubezpieczenia, rozpocznie wypłatę zasiłku, kontynuuje tę wypłatę również za okres po ustaniu ubezpieczenia.
