Opieka nad dzieckiem zdrowym

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. 

Opieka na zdrowe dziecko jest uprawnieniem stricte pracowniczym i przysługuje od pierwszego dnia zatrudnienia, niezależnie od rodzaju umowy o pracę, stażu pracy ogólnego lub zakładowego oraz wymiaru etatu. 

Podczas zatrudnienia pracownika składa on oświadczenie wskazując czy zamierza korzystać ze zwolnienia w trakcie  zatrudnienia czy też nie. Oświadczenie to za zgodą pracodawcy w trakcie zatrudniania można cofnąć albo zmienić. Odmienne stanowisko wyraziła Państwowa Inspekcja Pracy wskazując, że sposób korzystania z opieki, jaki został wybrany przez pracownika obowiązuje w całym roku kalendarzowym (Pismo PiZS 2016/12/41-42 [w:] Monitor Prawa pracy i Ubezpieczeń Społecznych, 7- 367, str. 60). Jednak warto pamiętać o art. 300 kodeksu pracy, który stanowi, że jeśli przepisy tego kodeksu nie przewidują określonych rozwiązań to sięgamy do kodeksu cywilnego. W kodeksie cywilnym możemy znaleźć art. 60 i 61 kc, które określają zasady składania oświadczeń woli oraz ich cofania. Zgodnie z art. 61 kc oświadczenie woli, które ma być złożone innej osobie, jest złożone z chwilą, gdy doszło do niej w taki sposób, że mogła zapoznać się z jego treścią. Odwołanie takiego oświadczenia jest skuteczne, jeżeli doszło jednocześnie z tym oświadczeniem lub wcześniej. Oczywiście nie ulega wątpliwości, że jeśli chodzi o oświadczenie co do sposobu korzystania z opieki dotrze ono do pracodawcy w taki sposób, że może się z nim zapoznać, np. poprzez złożenie go w dziale kadr, a więc pracownik zmienić lub cofnąć oświadczenie będzie chciał po jego skutecznym złożeniu. W takim przypadku do skutecznego cofnięcia/zmiany oświadczenia woli konieczna jest zgoda strony, której oświadczenie zostało złożone, czyli pracodawcy (Zob. Wyrok NSA w Warszawie z 17.11.1989 r., II SA 1177/89, ONSA 1989, nr 2, poz. 95). Zgoda  pracodawcy, o ile zostanie wyrażona, na cofnięcie/ zmianę oświadczenia woli o sposobie korzystania z opieki w danym roku kalendarzowym może zostać wyrażona w jakiejkolwiek formie. Skuteczna zatem będzie zgoda wyrażona ustnie, jak i w sposób konkludentny, czyli dorozumiany (zob. Wyrok SN z 28.03.2002 r., I PKN 55/01, LEX nr 440504). Jednakże dla celów dowodowych zaleca się, aby została ona wyrażona na piśmie.

Oświadczenie o korzystaniu z opieki na zdrowe dziecko do lat 14 może w swojej treści może zakładać trzy warianty dzielenia się uprawnieniem pomiędzy rodzicami:

1. Matka korzysta z dwóch dni, tym samym ojciec – pracownik nie może skorzystać z uprawnienia,
2. Ojciec korzysta z dwóch dni, tym samym matka – pracownik nie może skorzystać z uprawnienia,
3. Mogą podzielić się uprawnieniem i każdy rodzic może skorzystać z jednego dnia. 

Jak dwa pierwsze punkty raczej nie będą budzić wątpliwości, tak na pewno te wątpliwości będzie budzić punkt trzeci. Bardzo często jestem krytykowana i hejtowana za to, że proponuje i uczę takiego rozwiązania z uwagi na treść art. 189 (1) kp, który stanowi, że jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z uprawnień określonych w art. 148 pkt 3, art. 178 § 2, art. 186 (7) § 1 i art. 188 może korzystać jedno z nich. Jednak należy sięgnąć do literatury przedmiotu. Przedstawiciele doktryny dokonali trafnej wykładni prawnej tegoż przepisu. „Nie można jednak wykluczyć – przepis tego nie czyni – że rodzice i opiekunowie mogą się dzielić tymi uprawnieniami, pod warunkiem, ze nie będą korzystać z nich w tym samym czasie” (M. Włodarczyk [w: Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem [w:] Kodeks pracy. Komentarz. Tom II Art. 114 – 304 (5), red. K. W. Baran, Warszawa 2020, s. 1380). Zakaz dotyczy tylko jednoczesnego korzystania przez rodziców dziecka z danego uprawnienia, natomiast nie wyklucza korzystania z nich naprzemiennie. Możliwe jest zatem np. Dzielenie 2 dni wolnych na opiekę na dzieckiem miedzy uprawnionych (każdy z rodziców wykorzystuje 1 dzień zwolnienia)” (M. Latos – Miłkowska [w:] Kodeks pracy. Komentarz, wyd. VII, red. L. Florek, Warszawa 2017, s. 1120). Po analizie powyższych stanowisk można wyciągnąć wniosek, że art. 189 (1) kp nie wprowadza swoistego zakazu dzielenia się po jednym dniu opieką na zdrowe dziecko do lat 14 pomiędzy rodzicami albo opiekunami, a wprowadza zakaz jednoczesnego korzystania przez nich z tego zwolnienia w tym samym dniu.

Pracownik w trakcie swojego zatrudnienia decyduje o tym czy będzie korzystać ze zwolnienia opisanego w art. 188 kp oraz decyduje o sposobie jego wykorzystania. O sposobie korzystania z opieki w danym roku kalendarzowym z opieki na zdrowe dziecko decyduje pracownik w pierwszym wniosku składanym w postaci papierowej lub elektronicznej o udzielenie takiego zwolnienia w danym roku kalendarzowym. Tym samym nie należy co roku pobierać oświadczenia o chęci korzystania z opieki. Nie ma także potrzeby, aby konstruować osobne oświadczenie, które będzie umieszczane każdorazowo we wniosku o opiekę. Po prostu sama treść wniosku determinuje sposób wykorzystywania zwolnienia przez pracownika w danym roku kalendarzowym. To pracownik wybiera czy chce wykorzystać opiekę w wymiarze dniowym lub godzinowy. Niewykorzystana opieka przepada i nie przechodzi na kolejny rok jako opieka zaległa. 

Nie można porównać opieki do urlopu, co często jest czynione. Opieka na zdrowe dziecko do lat 14 jest osobną, niezależną konstrukcją od urlopu wypoczynkowego. Ponadto są zupełnie inne zasady jej udzielania i rozliczania. Jak w przypadku urlopu wypoczynkowego jest on udzielany w dniach, a rozliczany w godzinach oraz jego wymiar jest zawsze ustalany do wymiaru etatu.  Natomiast inaczej wyglada to w przypadku opieki. Opieka, w zależności od złożonego przez pracownika wniosku jest udzielana w dniach i rozliczana w dniach albo udzielana w godzinach i rozliczana w godzinach. Należy pamietać, że osoby, które są zatrudnione w niepełnym wymiarze etatu albo pracownicy, którzy pracują w systemach czasu pracy., które przewidują możliwość przedłużania normy dobowej do 12, 16 lub nawet 24 godzin w dalszym ciągu mogą korzystać z opieki w wymiarze dniowym. W takim wypadku nie przeliczamy opieki na godziny przyjmując, że jeden dzień równa się 8 godzinom. Niezależnie od liczby godzin zaplanowanych rozkładowo do przepracowania w danym dniu opiekę rozliczymy w dniach.

 

---

Przykład: 

Pracownik jest zatrudniony na część etatu wynoszą 1/2. Złożył wniosek o opiekę na zdrowe dziecko w wymiarze 2 dni, na poniedziałek i wtorek. W tych dniach ma zaplanowaną prace w godzinach 10 – 14. Opieka zostanie udzielona w dniach i rozliczona w dniach niezależnie od liczby godzin zaplanowanych do przepracowania w danym dniu. 

---

 

W przypadku, gdy pracownik złoży wniosek o korzystanie z opieki w wymiarze godzinowym to w takim wypadku udzielamy jej w godzinach i rozliczamy w godzinach niezależnie od systemu czasu pracy oraz wymiaru etatu. Jednak w przypadku osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze etatu w pierwszej kolejności zwolnienie ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika. Niepełną godzinę zwolnienia od pracy zaokrągla się w górę do pełnej godziny. W dniu 26 kwietnia 2023 r. wprowadzono także nowelizację tej instytucji, która polega na rozszerzeniu zasady przeliczenia wymiaru godzinowego opieki na zdrowe dziecko do lat 14 w stosunku do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin. Oczywiście taki pracownik nadal może korzystać ze zwolnienia w wymiarze 2 dni.

 

---

Przykład:

Pracownik, który posiada stopień niepełnosprawności umiarkowany, jego norma dobowa wynosi 7 godzin. Pracuje w pełnym wymiarze etatu. W dniu wnioskowanej opieki ma pracować w godzinach 7-14. Złożył wniosek o opiekę w wymiarze 5 godzin. Należy wyliczyć wymiar zwolnienia w stosunku do normy dobowej czasu pracy, a więc 2 x 7 h= 14 h. 

---

 

Prawo do opieki na zdrowe dziecko przysługuje do ukończenia przez dziecko 14 roku życia, a nie, tak jak ma to miejsce w przypadku innych uprawnień związanych z rodzicielstwem do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy określony wiek. Oczywiście, aby ustalić termin do którego przysługuje prawo należy sięgnąć do postanowień kodeksu cywilnego (Zob. M. Latos – Miłkowska [w:] Kodeks pracy. Komentarz, wyd. VII, red. L. Florek, Warszawa 2017, s. 1118. Także Pismo z dnia 7.03.2012 r., wydane przez: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Departament Prawa Pracy, Niektóre uprawnienia rodzicielskie, Rzeczposp. PiP 2012, nr 66, str. 6). A więc termin oznaczony w latach, który kończy się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu , a przy obliczaniu wieku osoby fizycznej termin ten upływa z początkiem ostatniego dnia (art. 112 kc w zw. z art. 300 kp). 

Niestety, ale przepisy kodeksu pracy ani przepisy wykonawcze do niego wydane nie wskazują terminu w jakim pracownik powinien złożyć wniosek o udzielenie opieki, w ogóle nie odpowiadają na pytanie w jakiej formie należy wnioskować o opiekę. Brak jest także regulacji, która dawałaby uprawnienia pracodawcy do odmowy udzielenia zwolnienia. W konsekwencji tego pracodawca w swoich przepisach wewnątrzzakładowych powinien uregulować formę wnioskowania o udzielenie opieki. W praktyce przyjmuje się formę pisemną, która determinuje konieczność złożenia przez pracownika własnoręcznego podpisu. Jednak uważam, że po zmianach w prawie pracy, które zaczęły weszły w życie w dniu 26 kwietnia 2023 r. powinno się umożliwić pracownikom wnioskowanie w formie papierowej lub elektronicznej, a w szczególności w stosunku do osób wykonujących prace w formie zdalnej (por. art. 67 (32) kp).

Opieka na zdrowe dziecko do lat 14 nie jest ani zwolnieniem lekarskim ani innym okresem, w którym wzbronione byłoby wykonywanie pracy. Co w konsekwencji oznacza tyle, że pracownik w dniu wybrania opieki może wykonywać pracę lub podjąć inną działalność w innym miejscu. W szczególności tyczy się to sytuacji, gdy pracownik pracuje u dwóch lub większej ilości pracodawców. Limit opieki w wymiarze 2 dni albo 16 godzin nie jest to łączny limit na wszystkie miejsca zatrudniania. U każdego pracodawcy pracownik ma prawo do 2 dni albo 16 godzin opieki (oczywiście jeśli jest niższy wymiar etatu to opieka godzinowa jest dostosowywana do etatu). Tym samym błędna jest praktyka, nota bene stosowana bardzo często w oświacie (wyjątkiem będzie dopełnienie etatu, z uwagi na to, że jest to nadal jednej etat), aby żądać od pracownika przedstawienia zaświadczeń od innych pracodawców lub składania oświadczeń o tym czy pracownik w innym miejscu pracy wybrał już opiekę, a jeśli tak to w jakiej ilości. 

 

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska