Nadgodziny średniotygodniowe nauczycieli

Tematyka nadgodzin zostałą opisana w kodeksie pracy. Zgodnie z art. 151 § 1 kp praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:

1. konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii;
2. szczególnych potrzeb pracodawcy.

Zatem pojawia się pytanie czy nauczyciele mogą pracować w nadgodzinach? Czy pojęcie znane Karcie Nauczyciela, czyli godziny ponadwymiarowe są równoważnikiem, synonimem pojęcia nadgodzin? W pierwszej kolejności należy zauważyć, jak słusznie zwrócił na to uwagę już Sąd Najwyższy, że nadgodziny to praca ponad normę, natomiast godziny ponadwymiarowe to praca ponad wymiar czasu pracy – nauczycielskie pensum (I PSKP 24/23). Wątpliwości te zatem były przyczynkiem do skierowania sprawy do powiększonego składu Sądu Najwyższego postanowieniu z dnia 17 kwietnia 2024 r. (I PSKP 24/23), który miał rozstrzygnąć następujące zagadnienie prawne: „Czy problematyka pracy w godzinach nadliczbowych nauczycieli została wyczerpująco uregulowana w przepisach ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 984 z późn. zm.), czy też należy do niej odpowiednio stosować, na podstawie art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela, przepisy Rozdziału V Działu Szóstego Kodeksu pracy?”. Sąd Najwyższy rozstrzygając powyższe zagadnienie wydał uchwałę o treści: „Praca wykonywana przez nauczyciela ponad normy czasu pracy z art. 42 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. – Karta Nauczyciela (tekst jedn.: Dz. U. z 2024 r. poz. 986 z późn. zm.) jest pracą w godzinach nadliczbowych w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy.” ( Uchwała SN(7) z 26.02.2025 r., III PZP 3/24, LEX nr 3833611).

Limit nadgodzin

Przepisy kodeksu pracy wskazują, że liczba godzin nadliczbowych przepracowanych w związku ze szczególną potrzebą pracodawcy nie może przekroczyć dla każdego pracownika 150 godzin w roku kalendarzowym.

Jednak jest pewna swoboda w kreowaniu limitu nadgodzin. W układzie zbiorowym pracy lub w regulaminie pracy albo w umowie o pracę jest dopuszcza się ustalenie innej niż 150 godzin liczby godzin nadliczbowych w roku kalendarzowym. Pod warunkiem, że pracodawca nie jest objęty układem zbiorowym pracy lub nie jest zobowiązany do ustalenia regulaminu pracy.

Można ustalać maksymalny limit roczny na poziomie 416 godzin (Interpretacja Komisji Prawnej Głównego Inspektora Pracy – pismo z dnia 7.12.2009 r. GPP-417/501-4560-12/09/PE/RP).

52 tyg. × 8 (maksymalny średnio dopuszczalny limit godzin nadliczbowych) = 416 godz.

Zlecanie nadgodzin

W związku z tym, że nadgodziny wynikają ze szczególnych potrzeb pracodawcy albo z konieczności prowadzenia akcji ratowniczej, nadgodzin nie można planować (Pismo z dnia 8.10.2013 r., wydane przez: Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Departament Prawa Pracy, Praca w godzinach nadliczbowych, Rzeczposp. PiP 2013, nr 9662, s. 5). Tym samym w zależności od okoliczności powinny one zostać zlecone. Dotyczy to także nauczycieli. Zadaniowy system czasu pracy nie pozbawia pracownika, w tym wypadku nauczyciela prawa do rozliczenia nadgodzin. Jednak w związku z tym, że w ewidencji czasu pracy oznacza się jedynie dni, a nie godziny pracy. Ze zlecenia nadgodzin (polecenia służbowego), ma wynikać w jaki sposób ten fakt pracy w nadgodzinach  zostanie odnotowany, wykazany przez nauczyciela. Może to się odbyć przez składanie przez nauczycuelinoseiadczeń o pracy wykonywanej ponad obowiązującą tygodniowa normę czasu pracy.

Ewidencja czasu pracy nauczycieli

Zgodnie z art. 42 ut. 7 a KN zajęcia i czynności realizowane w ramach czasu pracy nauczyciela, o których mowa w ust. 2 pkt 1, czyli zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, prowadzone bezpośrednio z uczniami lub wychowankami albo na ich rzecz, są rejestrowane i rozliczane w okresach tygodniowych odpowiednio w dziennikach lekcyjnych lub dziennikach zajęć. W związku z takim brzmieniem przepisu do rangi wręcz powszechnego mitu urosło twierdzenie, że ewidencją czasu pracy dla nauczycieli jest dziennik zajęć. Jest to stanowisko błędne. Po pierwsze wynika to z faktu, że w dzienniku lekcyjnym rejestruje się jedynie zajęcia dydaktyczne, wychowawcze i opiekuńcze, które tak naprawdę stanowią pensum, czyli wymiar czasu pracy nauczyciela. Natomiast w dzienniku nie ewidencjonuje się innych czynności, o których mowa w art. 42 ust. 2 pkt 2 i 3 KN, a które wchodzą do tygodniowej – sztywnej normy czasu pracy. Zatem w dzienniku lekcyjnym nie ewidencjonuje się innych zajęć i czynności nauczyciela, które wynikają z zadań statutowych szkoły, w tym zajęć opiekuńcze i wychowawczych uwzględniających potrzeby i zainteresowania uczniów, a także zajęć i czynności związanych z przygotowaniem się do zajęć, samokształceniem i doskonaleniem zawodowym realizowanym przez nauczyciela.

Ponadto należy zwrócić uwagę, że Karta Nauczyciela nie przewiduje obowiązku prowadzenia ewidencji czasu pracy, a także nie zawiera w tej materii przepisu szczególnego, który by ten obowiązek wyłączył. Na podstawie art. 91 c ust. 1 KN należy sięgnąć do postanowień art. 149 kp. Zgodnie z § 1 pracodawca prowadzi ewidencję czasu pracy pracownika do celów prawidłowego ustalenia jego wynagrodzenia i innych świadczeń związanych z pracą. Pracodawca udostępnia tę ewidencję pracownikowi, na jego żądanie. Tym samym względem każdego nauczyciela dyrektor szkoły reprezentujący pracodawcę – szkołę lub zespół szkół – jest zobligowany do prowadzenia dokumentacji pracowniczej w części dotyczącej także czasu pracy i prowadzenia ewidencji czasu pracy (zob. M. Szymańska, Warunki pracy i wynagrodzenie [w:] Karta Nauczyciela. Komentarz, A. Barański, M. Szymańska, J. Rozwadowska – Skrzeczyńska,  Warszawa 2018, s. 374. Odmiennie K. Lisowski, Warunki pracy i wynagrodzenie [w:] Karta Nauczyciela. Komentarz, K. Lisowski, K. Stradomski, Warszawa 2022, s. 437, i przytoczone tam: stanowisko Głównego Inspektora Pracy z 28.07.1998 r., GNP/118/0712-13/98, wyrok WSA w Krakowie z 5.07.2005 r., III SA/Kr 335/05, LEX nr 879340. Jednak należy zwrócić uwagę, że stanowisko odmienne wskazujące ze nie jest możliwe ścisłe rozliczanie czasu pracy nauczyciela na pasach ogólnych nie jest możliwe, przy uwzględnieniu nowej uchwały SN straciło na znaczeniu). Nader wszystko poruszając się w materii ewidencjonowania czasu pracy, uwzględniając niedawno zapadłą uchwałę SN, co do prawa nauczycieli do nadgodzin musi istnieć i być obiegu dokument, na podstawie którego nadgodziny średniotygodniowe zostaną ustalone, obliczone i wypłacone, a tym dokumentem bez wątpienia jest ewidencja czasu pracy. Jest to dokument celowościowy, służy ustaleniu rozliczeniu czasu pracy. Na tej podstawie zastępczo ustala się wynagrodzenie w prawidłowej wysokości, więc w przypadku nauczycieli także przy uwzględnieniu nadgodzin średniotygodniowych, jeśli takowe by wystąpiły. Te czynności nie mogą w żaden sposób zostać zastąpione, a tym bardziej nie bedą zastąpione fragmentarycznym rejestrowaniem obecności w dzienniku lekcyjnym. Ponadto zwrócić należy uwagę na kolejny element ewidencji czasu pracy. Zgodnie z § 6 pkt 1 lit. A rozporządzenia w sprawie dokumentacji pracowniczej (Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 10 grudnia 2018 r. w sprawie dokumentacji pracowniczej (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 535 z późn. zm.), ewidencja czasu pracy, zawierająca informacje o:

– liczbie przepracowanych godzin oraz godzinie rozpoczęcia i zakończenia pracy,

– liczbie godzin przepracowanych w porze nocnej,

– liczbie godzin nadliczbowych,

– dniach wolnych od pracy, z oznaczeniem tytułu ich udzielenia,

– liczbie godzin dyżuru oraz godzinie rozpoczęcia i zakończenia dyżuru, ze wskazaniem miejsca jego pełnienia,

– rodzaju i wymiarze zwolnień od pracy,

– rodzaju i wymiarze innych usprawiedliwionych nieobecności w pracy,

– wymiarze nieusprawiedliwionych nieobecności w pracy,

– czasie pracy pracownika młodocianego przy pracach wzbronionych młodocianym, których wykonywanie jest dozwolone w celu odbycia przez nich przygotowania zawodowego.

Oznacza to, że ewidencja służy nie tylko do ewidencjonowania obecności, jak to ma miejsce w przypadku dziennika lekcyjnego, ale także do ewidencjonowania i prawidłowego rozliczania różnego rodzaju nieobecności, urlopów oraz innych zwolnień od pracy. Nie ukrywajmy, że w dzienniku lekcyjnym nie będzie odnotowywana nieobecność nauczyciela przebywającego na urlopie macierzyńskim, uzupełniającym urlopie macierzyńskim, rodzicielskim, wychowawczym czy na urlopie dla poratowania zdrowia. W ten sposób nie będziemy także kontrolować zwolnień od pracy, które są limitowane w skali roku kalendarzowego, np. urlopu opiekuńczego, zwolnienia na działanie siły wyższej lub opieki na zdrowe dziecko do lat 14.

Zatem pojawia się dość znaczące pytanie w kontekście prowadzenia ewidencji czasu pracy, jak należy ewidencjonować ten pełny czas pracy, odnoszący się do normy, a nie do wymiaru czasu pracy nauczyciela? Jak już wskazałam wcześniej, powołując się na uzasadnienie postanowienia SN z dnia 17 kwietnia 2024 r. (I PSKP 24/23), w Karcie Nauczyciela w jasny sposób nie ustalono tego w jakim systemie czasu pracy są zatrudnieni nauczyciele. Mając na uwadze stanowisko SN: „Słusznie wskazuje się, że realizowanie przez nauczycieli obowiązków nie mieszczących się w pensum jest podobne do wykonywania pracy w zadaniowym systemie czasu pracy”, uznać należałoby, że do ewidencjonowania czasu pracy nauczycieli miałby zastosowanie art. 149 § 2 kp. Zgodnie z tym przepisem w stosunku do pracowników objętych systemem zadaniowego czasu pracy, pracowników zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy oraz pracowników otrzymujących ryczałt za godziny nadliczbowe lub za pracę w porze nocnej nie ewidencjonuje się godzin pracy. Oznacza to, że pracodawca jest zwolniony z obowiązku oznaczania w ewidencji godziny rozpoczęcia i zakończenia oraz podsumowania liczby godzin przepracowanych w danej dobie pracowniczej, choć sam dokument jest w dalszym ciągu obowiązkowy. Każdy dzień pracy nauczyciela, w którym wykonywał by czynności opisane w art. 42 ust. 2 KN wchodzące zarówno do wymiaru jak i do normy czasu pracy oznaczałoby sumie jako dzień przepracowany, np. symbolem D – jako dniówka, bądź innym oznaczeniem wprowadzonym i usystematyzowanym w danej placówce oświatowej.

Dodatek za prace w nadgodzinach

W związku z tym, że tygodniowa norma czasu pracy nauczycieli jest sztywna, a nadgodziny średniotygodniowe są rozliczane w po zakończeniu okresu rozliczeniowego nie ma prawnej możliwości, aby za prace w tych nadgodzinach udzielić nauczycielowi czasu wolnego od pracy. Ponadto zgodnie z art. 151 (1) § 2 kp dodatek w wysokości 100% przysługuje także za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym (…). Oczywiście należy zmodyfikować ten przepis uwzględniając specyfikę przepisów KN i fakt, że norma tygodniowa jest normą sztywną.

Zgodnie z art. 151 § 3 kp wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku za pracę w nadgodzinach, obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. Tutaj także należy uściślić tenże przepis uwzględniając postanowienia pragmatyki służbowej, albowiem nauczyciele wynagradzani są w ramach systemu czasowego, stawką miesięczną. Oznacza to, że ostatnia cześć przepisy, czyli: „a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia” – nie będzie mieć zastosowania.

W związku z tym, że od niedawna w przestrzeni oświatowej pojawiła się koncepcja nadgodzin średniotygodniowych nauczycieli pojawia się pytanie w jaki sposób należy obliczyć dodatek oraz jakie składniki wynagrodzenia wchodzą do podstawy dodatku. Do wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania wlicza się wynagrodzenie zasadnicze oraz dodatek funkcyjny, jeśli taki jest wypłacany (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1985 r. I PRN 28/85, OSNCP z 1986 r., nr 1–2, poz. 19; uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 grudnia 1986 r., III PZP 42/86, OSNCP z 1987 r., nr 8, poz. 10 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2011 r. II PK 3/11 OSNAPiUS z 2012 r., nr 15–16, poz. 191, s. 639).

Przykład:

Nauczyciel pracował w nadgodzinach średniotygodniowych w wymiarze 7 godzin. W maju, gdzie nominalny cza pracy wynosił 168 godzin. Jest to nauczyciel ze stopniem awansu mianowanie, którego wynagrodzenie zasadnicze wynosi w 2025 r. 5310 zł, jest wychowawcą klasy, a więc otrzymuje 300 zł dodatku funkcyjnego. Ma prawo do dodatku stażowego w wysokości 12 %, czyli 637,20 zł.

Obliczenie:

5310 zł + 300 zł = 5610 zł

5610 zł / 168 h = 33,39 zł

33,39 zł x 7 h = 233,73 zł

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska