Dyżur medyczny i klauzula opt-out

Pracodawca ma prawo zobowiązać osobę, która wykonuje zawód medyczny
i posiada wykształcenie wyższe (lekarze, pielęgniarki, położne) do pełnienia dyżuru medycznego. Dokładnie określa to art. 95. 1 ustawy o działalności leczniczej. „Pracownicy wykonujący zawód medyczny i posiadający wyższe wykształcenie, zatrudnieni w podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne, mogą być zobowiązani do pełnienia w zakładzie leczniczym tego podmiotu dyżuru medycznego”.

Pracownicy medyczni to osoby wykonujące czynności związane z medycyną zawodowo, trwale i zarobkowo, posiadające kwalifikacje niezbędne do udzielania świadczeń zdrowotnych.

 

Dyżur medyczny

Dyżur medyczny wykonywany jest poza normalnymi godzinami pracy zawodowej lekarza lub innego pracownika służby zdrowia dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowej opieki zdrowotnej. Definicja ta zawarta jest w art. 18d pkt. 4 ustawy o zakładach opieki zdrowotnej. Może go wykonywać lekarz lub inny pracownik wykonujący zawód medyczny, czyli osoba upoważniona na podstawie odrębnych przepisów do udzielania świadczeń zdrowotnych i posiadająca kwalifikacje zawodowe do ich udzielania w określonym zakresie lub w określonej dziedzinie medycyny. Szpital nie musi zawierać dodatkowej umowy z pracownikiem medycznym na dyżur – uzupełniającej umowę pracę lub odrębnej od umowy. Dyżur to obowiązek wynikający z umowy o pracę pracowników Zakładu Opieki Zdrowotnej udzielających całodobowych świadczeń zdrowotnych. Wykonywany jest poza obowiązującymi godzinami pracy przez pracowników wykonujących zawód medyczny w podmiocie leczniczym udzielającym świadczeń zdrowotnych stacjonarnych i całodobowych. Dyżur medyczny należy więc postrzegać jako wykonywanie czynności zawodowych poza przyjętymi godzinami pracy. Oznacza to, że dyżur medyczny rozpoczyna się dopiero po zakończeniu „normalnej pracy”, czyli po planowanych 7 godzinach i 35 minutach pracy.  Można również zaplanować dyżur lekarski w zakresie przekraczającym 37 godzin 55 minut tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym. W ramach pracy w formie dyżurów nie stosuje się przepisów art. 151 § 3, art. 151³ i 151⁴ KP. Natomiast do wynagrodzenia za pracę za dyżur medyczny stosuje się przepisy art. 151 § 1-3 KP. Zasady wynagradzania, o których mowa powyżej, nie dotyczą lekarzy stażystów, których zasady wynagradzania określają odrębne przepisy.  

  Lekarze i inni pracownicy medyczni z wyższym wykształceniem zatrudnieni
w Zakładach Opieki Zdrowotnej świadczących całodobowe świadczenia zdrowotne mogą w przyjętym okresie rozliczeniowym pracować dłużej niż średnio 48 godzin tygodniowo. Wymaga to jednak ich uprzedniej pisemnej zgody. To rozwiązanie jest znane jako klauzula opt-out. Pozwala na to art. 96.1 ustawy o działalności leczniczej i jest dozwolone dyrektywą 2003/88/WE. Na podstawie art. 22 lekarz może świadczyć pracę dłużej niż wynosi przeciętna ilość 48 godzin tygodniowo tylko wtedy, gdy przełożony zawrze z nim stosowną umowę dotyczącą nadgodzin. Unormowanie ma na celu ochronę interesu lekarza oraz jednocześnie nakłada na pracodawców dodatkowe obowiązki takie jak: 

• przechowywanie dokumentacji kadrowej o osobach świadczących pracę
  w dodatkowym zakresie,
• przedstawianie dokumentacji umów dodatkowych na każdorazowe żądanie instytucji kontrolnych. Świadczeniodawca, który korzysta z klauzuli opt-out, musi zatem prowadzić ewidencję czasu pracy zatrudnionych w ten sposób pracowników. Udostępni ją również Państwowej Inspekcji Pracy na każde żadanie.

W dniu 1 stycznia 2008 r. Inspekcja pracy otrzymała dodatkowe uprawnienia  a mianowicie do  podejmowania decyzji w takich sprawach jak : 

• w przypadku świadczenia pracy powyżej ustawowego limitu 48 godzin tygodniowo czy nie zagraża bezpieczeństwu ani zdrowiu lekarzy, 
• czy praca pracownika medycznego w godzinach nadliczbowych nie obniża poziomu udzielanych świadczeń zdrowotnych. 

Zgodnie z klauzulą opt-out osoba wykonująca zawód lekarza oraz osoby posiadające wyższe wykształcenie, którzy są zatrudnieni w podmiocie medycznym wykonującym czynności lecznicze polegające na świadczeniu opieki zdrowotnej stacjonarnej i całodobowej, mogą, za wyrażeniem pisemnej zgody, być przez pracodawcę skierowani do pracy w zakładzie opieki zdrowotnej przez 48 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym. Pracodawca jest obowiązany do prowadzenia ewidencji czasu pracy pracowników oraz do udostępniania jej organom właściwym do nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy. Pracodawca jest obowiązany udzielić organom na ich żądanie informacji o przypadkach, w których pracownicy wyrazili zgodę na wykonywanie pracy powyżej 48 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym. Ponadto pracodawca nie może podejmować działań dyskryminujących pracowników, którzy nie wyrazili na to zgody. Pracownik może cofnąć zgodę na pracę powyżej 48 godzin tygodniowo w przyjętym okresie rozliczeniowym, informując o tym pracodawcę na piśmie, z miesięcznym okresem wypowiedzenia. 

Dyżur medyczny nie musi mieć specjalnej formy. W praktyce szpitale zazwyczaj przygotowują miesięczne harmonogramy. Dyżury przekraczające średnio 48 godzin tygodniowo są wynagradzane w taki sam sposób jak praca w godzinach nadliczbowych. Ma charakter planowy, co odróżnia go od pracy w godzinach nadliczbowych, które mogą wystąpić tylko w sytuacjach szczególnych i nieplanowanych (określonych w art. 151 § 1 Kodeksu pracy).

Inaczej wygląda to u lekarzy rezydentów, czyli lekarzy, którzy odbywają szkolenie specjalistyczne. Mogą oni odbywać w ramach realizacji  specjalizacji tzw. dyżury towarzyszące i dyżury samodzielne. Dyżury „towarzyszące” odbywają się pod nadzorem lekarza, który posiada II stopień specjalizacji bądź jest specjalistą uprawnionym  do samodzielnego pełnienia dyżurów. Natomiast dyżury samodzielne mogą być pełnione po wyrażeniu zgodny przez kierownika specjalizacji lub osobę wymienioną w  art. 16ph. Ust.7.

Lekarze Rezydenci mogą pełnić dyżury w jednostce, która prowadzi staż kierunkowy i wówczas odbywają się tylko dyżury „towarzyszące” jak również mogą dyżurować poza jednostką, która prowadzi staż kierunkowy i są one wówczas realizowane na podstawie umowy zawartej z  danym podmiotem leczniczym.

Dla tej grupy pracowników przysługuje wynagrodzenie z tytułu pełnionych dyżurów w oparciu o umowę o pracę, którą mają zawartą z podmiotem leczniczym. Wynagrodzenie to wydane w rozporządzeniu , finansowane i ustalone jest przez Ministerstwo Zdrowia, które finansuje lekarzom rezydentom tylko 40 godzin 20 minut dyżurów medycznych. Każdy z lekarzy rezydentów, w ramach specjalizacji, musi pełnić dyżur przez 10 godzin i 5 minut tygodniowo. Wynika to z tego, że bez podpisania klauzuli opt-out norma czasu pracy może być wydłużona tylko do 48 godzin w tygodniu. Różnicę wynagrodzenia wynikającą z pełnienia dyżurów  medycznych (tych  refunowanych przez Ministerstwo Zdrowia a tymi, które faktycznie  odbyły się w ramach rezydentury) pokrywa podmiot, w którym pełniony był dyżur medyczny.

 

Pozostawanie w gotowości do udzielania świadczeń

Aktualne przepisy zezwalają na to, aby pracownik wykonujący zawód medyczny był zobowiązany do pozostawania w gotowości do pracy. Na podstawie art. 98 ustawy o działalności leczniczej pracownicy, którzy wykonują zawód medyczny i posiadają wyższe wykształcenie, są zatrudnieni w podmiocie leczniczym, który wykonuje działalność leczniczą w postaci całodobowego lub stacjonarnego świadczenia zdrowotnego mogą oni zostać zobowiązani przez pracodawcę do pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych. Art 98.2 ustawy o działalności leczniczej określa ,że „za każdą godzinę pozostawania w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych przysługuje wynagrodzenie w wysokości 50% stawki godzinowej wynagrodzenia zasadniczego. Oblicza się ją na podstawie art. 98.3 ustawy o działalności leczniczej „Godzinową stawkę wynagrodzenia zasadniczego oblicza się, dzieląc kwotę miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego wynikającą z osobistego zaszeregowania pracownika przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu. Natomiast w przypadku, gdy następuje wezwanie do podmiotu leczniczego zastosowanie mają wówczas przepisy dotyczące dyżuru medycznego.

Taki dyżur jest wykonywany poza zakładem pracy art. 151⁵. § 1 KP. „Pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Nazywany jest potocznie „dyżur pod telefonem”. 

Różni się on jednak od zwykłego dyżuru nie tylko miejscem, w którym pracownik przebywa, ale przede wszystkim tym, że na podstawie art. 151⁵. § 2 KP. nie jest on wliczany do czasu pracy „Czasu dyżuru nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy. Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku, o którym mowa w art. 132 i 133”. Dyżur dzieli się na ten, który jest wliczany do czasu pracy (pracownik pozostając w gotowości równocześnie wykonuje pracę) i dyżur, który nie jest wliczany do czasu pracy, a mimo to jest brany pod uwagę przy określaniu 11-godzinnego dobowego oraz 35-godzinnego tygodniowego odpoczynku nieprzerywanego. W sytuacji, gdy pracownik zostaje wezwany do podmiotu leczniczego, od momentu jego przybycia do zakładu pracy do czasu pracy i wynagradzania zastosowane zostają przepisy dotyczące dyżuru medycznego. Zastosowanie ma tutaj art. 95 ustawy o działalności leczniczej. 

Lekarz, który był w gotowości do udzielania świadczeń zdrowotnych i został wezwany na oddział szpitalny ma prawo do 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku, który musi być udzielony po zakończeniu dyżuru. Natomiast w sytuacji, gdy lekarz będący w gotowości do udzielania świadczeń nie został wezwany do podmiotu leczniczego, nie zaczął dyżuru to w związku z tym czas przebywania w gotowości nie jest czasem wliczanym do czasu pracy. Gotowość do udzielania świadczeń zdrowotnych nie może naruszać prawa do odpoczynku . Zatem lekarz, który jest zatrudniony w równoważnym systemie czasu pracy po 12-godzinnej pracy nie może pozostawać w gotowości do udzielania świadczeń, gdyż w wymiarze dobowym zostaje mu tylko 1 godzina pracy natomiast przy pracy, która trwa 7 godzin i 35 minut pracownikowi można zlecić gotowość w wymiarze 5 godzin i 25 minut.

 

Pozdrawiam, Karolina Niedzielska