Zatrudnienie nauczycieli – emerytów

W związku z dość dużą nowelizacją Karty Nauczyciela, która miała miejsce na podstawie ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1672 z późn. zm.). Przywrócono nauczycielom prawo do emerytury stażowej. Wcześniejsza emerytura stażowa z art. 88 KN wygasła z uwagi na skorelowanie tego prawa z terminem reformy systemu emerytalnego. I tak zgodnie z art. 88 ust. 2 a KN nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli:

1. spełnili warunki do uzyskania emerytury, określone w ust. 1, w ciągu dziesięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, 1429 i 1672), z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, oraz
2. nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Tym samym na emeryturę z art. 88 KN mogą przejść nauczyciele urodzeni w latach 1948-1969, jednocześnie którzy udowodnią staż pracy ogólny i nauczycielski – przy tablicy – na dzień 31 grudnia 2008 r. Nie ukrywajmy, że ci nauczyciele, którzy spełniali określone przez przepisy wymogi już skorzystali z tego uprawnienia.

Nauczyciele, którzy do zawodu weszli w latach 80 i 90 XX wieku mogli skorzystać jeszcze z jednej formy wcześniejszej emerytury, czyli tzw. emerytury w warunkach szczególnych. Zgodnie z art. 86 KN nauczyciel oraz członek jego rodziny mają prawo do zaopatrzenia emerytalnego określonego w przepisach o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z uwzględnieniem przepisów ustawy, z tym że nauczyciel zaliczany jest do pracowników wykonujących pracę w szczególnym charakterze. Zasady zaliczania pracy jako pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze zostało uregulowane w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.). Zgodnie z § 15 ww. Rozporządzenia nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1-7 KN, określoną w tej ustawie jako praca zaliczona do I kategorii zatrudnienia nabywa prawo do emerytury na zasadach określony w § 4 i jest uważany za wykonującego pracę w szczególnym charakterze. Warunkami tymi będą:

1. osiągniecie wieku emerytalnego wynoszącego: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;
2. wiek emerytalny osiągnięty w czasie zatrudnienia lub w ciągu 5 lat od ustania zatrudnienia;
3. posiadanie wymaganego okresu zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnym charakterze – pracy nauczyciela.

Jak wskazałam w swoi artykule naukowym: „wyżej wymienione przesłanki zainteresowany nauczyciel, mając na uwadze treść już wyżej cytowanego przepisu art. 46 ustawy emerytalnej, winien spełnić do dnia 31 grudnia 2008 roku.  Tym samym, z pola widzenia nie może umknąć fakt, że regulacja ta stała się archaizmem minionego sytemu prawnego i obecnie jest rzadko stosowana w praktyce.” (K. Niedzielska, Analiza uprawnień nauczycieli do wcześniejszej emerytury [w:] Problemy Nauk Prawnych. Tom 9, red. K. Pujer, Wrocław 2018, s. 53).

Obecnie nauczyciele mogą przechodzić na wcześniejszą emeryturę z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze, czyli tzw. emeryturę pomostową (ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1696 z późn. zm.). Jednak nie jest to uprawnienie powszechne, albowiem dotyczy pracy nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w młodzieżowych ośrodkach wychowawczych, młodzieżowych ośrodkach socjoterapii, ośrodkach szkolno-wychowawczych, okręgowych ośrodkach wychowawczych, schroniskach dla nieletnich oraz zakładach poprawczych, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 9 czerwca 2022 r. o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich (Dz. U. z 2024 r. poz. 978 i 1228) – pozycja nr 21 załącznika nr 2 do ustawy o emeryturach pomostowych.

Zatem można bez żadnych przeszkód na gruncie pracowniczym zatrudniać  nauczycieli emerytów, którzy otrzymują emeryturę z tytułu wieku powszechnego, emerytur wsześniejszych opisanych powyżej. Oczywiście na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych nauczyciel – emeryt, jeśli korzysta z wcześniejszej emerytury dozna pewnych ograniczeń płynących z przepisów o zabezpieczeniu emerytalnemu. Bowiem będzie mógł uzyskiwać wynagrodzenie do określonego limitu, którego przekroczenie skutkować będzie zawieszeniem prawa do emerytury wcześniejszej.

Jednak obecnie na grunt Karty Nauczyciela został dodany art. 88 a KN, który stanowi swoisty powrót prawa nauczycieli do emerytur wcześniejszej, stażowej bez względu na osiągnięty przez nauczyciela wiek. Zgodnie z tym przepisem, art. 88 a KN ust. 1 – 4, nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

1. rozpoczęli przed dniem 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,
2. mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach, z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,
3. nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a

– a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z ust. 5–8 nie jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

2. Nauczyciele spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7.

3. Do okresu 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, zalicza się także okres skierowania do pracy za granicą na podstawie przepisów wydanych na podstawie:

1. art. 47 ust. 3 pkt 2 ustawy – Prawo oświatowe lub
2. art. 22 ust.1 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2024 r. poz. 750), w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2017 r.

4. Jeżeli ubezpieczony jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego w rozumieniu art. 4 pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, środki zgromadzone w tym funduszu przekazuje się jednorazowo na rachunek funduszu emerytalnego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ewidencjonuje na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 497).

Zatrudnianie nauczycieli, którzy uzyskać prawo do nowej emerytury stażowej doznaje pewnych ograniczeń. Wynika to z faktu, że jest to emerytura wcześniejsza, a więc przed uzyskaniem powszechnego wieku emerytalnego może zostać zawieszona z uwagi na pewne przesłanki. O nich stanowi art. 88 a ust. 10 KN, gdzie przepis ten przewiduje, że prawo do emerytury, o której mowa w ust. 1, ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez osobę mającą ustalone prawo do tej emerytury, w przypadku podjęcia przez tę osobę pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w przedszkolu, szkole, placówce lub innej jednostce organizacyjnej wymienionej wart.1, włącznym wymiarze wyższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć lub bez zgody organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

Po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego ograniczenie to nie będzie miało już zastosowania (art. 88 a ust. 11 KN).

W związku z tym ograniczeniem pojawiają się określone obostrzenia przy zatrudnienia nauczyciela posiadającego prawo do nowej emerytury stażowej. Wynika to wprost z art. 10 a, 10 b i 10 c KN. Zatem nauczyciela, który:

1. przeszedł na emeryturę, o której mowa w art. 88a ust. 1, i prawo do tej emerytury nie uległo zawieszeniu, oraz
2. nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego (dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn 65 lat)

– można zatrudnić wyłącznie w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny.

Wymiar zatrudnienia nauczyciela w takim wypadku w szkole nie może być wyższy niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. W przypadku zatrudnienia w więcej niż jednej szkole łączny wymiar zatrudnienia nie może być wyższy niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Jeśli zostanie przekroczony limit wymiaru zajęć prawo do emerytury wcześniejsze zostanie zawieszone (art. 88a ust. 10 KN).

Nauczyciel, który:

1) przeszedł na emeryturę, o której mowa w art. 88a ust. 1, oraz

2) nie osiągnął wieku emerytalnego, o którym mowa w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

– przed nawiązaniem stosunku pracy, składa do dyrektora szkoły oświadczenie o zawieszeniu albo niezawieszeniu prawa do tej emerytury, a jeżeli prawo do tej emerytury nie uległo zawieszeniu – również o niezatrudnieniu w innej szkole lub innych szkołach albo o zatrudnieniu w innej szkole lub innych szkołach i wymiarze zatrudnienia w tej szkole lub tych szkołach. Jeśli dojdzie do nawiązania stosunku pracy oświadczenie to przechowujemy w części A, ponieważ jest składane na etapie ubiegania się o zatrudnienie.

W przypadku, gdyby nauczyciel – emeryt oświadczył, że prawo do wcześniejszej  emerytury uległo zawieszeniu nie zastosujemy obostrzeń dotyczących podstawy i przesłanek nawiązania stosunku pracy, czyli możliwości zatrudnienia tylko i wyłącznie przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela. Przepis art. 10 ust. 10 a, 10 b, 10 c KN nie stanowi przeszkody prawnej do zatrudnienia nauczyciela – emeryta posiadającego niezawieszone prawo do emerytury stażowej w pełnym wymiarze zajęć, jednak zarówno dyrektor szkoły jak i sam nauczyciel – emeryt będą musieli znać konwencję tego działania, czyli zawieszenie prawa do emerytury z uwagi na przekroczenie wymiaru zajęć.