Nauczyciele od dawna postulowali przywrócenie tzw. emerytury stażowej, która była uregulowana w art. 88 KN, a obowiązywała do roku 2008 . W zamian za zabranie prawa do wcześniejszej emerytury zostało uregulowane prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, jednak to świadczenie nie rekompensowało i nie wyczerpywało roszczeń środowiska nauczycielskiego.
W związku z tym ustawodawca podjąć decyzję o powrócenie do koncepcji emerytury stażowej, jednak w odmiennym kształcie niż wcześniej obowiązujący art. 88 KN. Dlatego też nowa emerytura stażowa nauczycieli budzi wiele kontrowersji, pytań i niejasności, na które postaram się odpowiedzieć w niniejszym wpisie blogowym.
Zgodnie z preambułą umieszczoną w Karcie Nauczyciela została ona uchwalona jako pragmatyka służbowa z uwagi na doniosłą rolę oświaty i wychowania w Rzeczypospolitej Polskiej, pragnąc dać wyraz szczególnej randze społecznej zawodu nauczyciela zgodnie z potrzebami i oczekiwaniami, otwierając niniejszą ustawą drogę do dalszych uregulowań prawnych systemu edukacji narodowej. Od zawsze doniosłość zawodu wiązała się także z uprawnieniem do wcześniejszej emerytury.
Od 1 września 2024 r. powróciło prawo tego świadczenia poprzez dodanie art. 88 a KN. Zgodnie z tym przepisem, art. 88 a KN ust. 1 – 4, nauczyciele, po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy, mogą przejść na emeryturę w wieku niższym niż określony w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:
- rozpoczęli przed dniem 1 stycznia 1999 r. faktyczne wykonywanie pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym w dniu rozpoczęcia pracy na tym stanowisku,
- mają okres składkowy, o którym mowa w art. 6 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego, o których mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym w okresie faktycznego wykonywania pracy na tych stanowiskach, z wyjątkiem nauczyciela szkoły za granicą, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć,
- nie przysługuje im prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek na podstawie art. 88 ust. 2a
– a wysokość emerytury obliczonej zgodnie z ust. 5–8 nie jest niższa niż kwota, o której mowa w art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
2. Nauczyciele spełniający warunki określone w ust. 1 mogą przejść na emeryturę również w przypadku rozwiązania stosunku pracy lub wygaśnięcia stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7.
3. Do okresu 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, zalicza się także okres skierowania do pracy za granicą na podstawie przepisów wydanych na podstawie:
- art. 47 ust. 3 pkt 2 ustawy – Prawo oświatowe lub
- art. 22 ust.1 ustawy z dnia 7 września 1991r. o systemie oświaty (Dz.U. z 2024 r. poz. 750), w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2017 r.
4. Jeżeli ubezpieczony jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego w rozumieniu art. 4 pkt 7 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, środki zgromadzone w tym funduszu przekazuje się jednorazowo na rachunek funduszu emerytalnego Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i ewidencjonuje na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2024 r. poz. 497).
Czy można zatrudniać nauczycieli, którzy maja przyznane prawo do nowej emerytury stażowej?
Zatrudnianie nauczycieli, którzy uzyskać prawo do nowej emerytury stażowej doznaje pewnych ograniczeń. Wynika to z faktu, że jest to emerytura wcześniejsza, a więc przed uzyskaniem powszechnego wieku emerytalnego może zostać zawieszona z uwagi na pewne przesłanki. O nich stanowi art. 88 a ust. 10 KN, gdzie przepis ten przewiduje, że prawo do emerytury, o której mowa w ust. 1, ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez osobę mającą ustalone prawo do tej emerytury, w przypadku podjęcia przez tę osobę pracy na stanowisku nauczyciela, wychowawcy lub innego pracownika pedagogicznego w przedszkolu, szkole, placówce lub innej jednostce organizacyjnej wymienionej wart.1, włącznym wymiarze wyższym niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć lub bez zgody organu sprawującego nadzór pedagogiczny.
Po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego ograniczenie to nie będzie miało już zastosowania (art. 88 a ust. 11 KN).
W związku z tym ograniczeniem pojawiają się określone obostrzenia przy zatrudnienia nauczyciela posiadającego prawo do nowej emerytury stażowej. Wynika to wprost z art. 10 a, 10 b i 10 c KN. Zatem nauczyciela, który:
- przeszedł na emeryturę, o której mowa w art. 88a ust. 1, i prawo do tej emerytury nie uległo zawieszeniu, oraz
- nie osiągnął powszechnego wieku emerytalnego (dla kobiet 60 lat, dla mężczyzn 65 lat)
– można zatrudnić wyłącznie w przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela za zgodą organu sprawującego nadzór pedagogiczny.
W jakim wymiarze można zatrudnić nauczyciela z emeryturą stażową?
Wymiar zatrudnienia nauczyciela w takim wypadku w szkole nie może być wyższy niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. W przypadku zatrudnienia w więcej niż jednej szkole łączny wymiar zatrudnienia nie może być wyższy niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć. Jeśli zostanie przekroczony limit wymiaru zajęć prawo do emerytury wcześniejsze zostanie zawieszone (art. 88a ust. 10 KN).
Nauczyciel, który:
1) przeszedł na emeryturę, o której mowa w art. 88a ust. 1, oraz
2) nie osiągnął wieku emerytalnego, o którym mowa w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
– przed nawiązaniem stosunku pracy, składa do dyrektora szkoły oświadczenie o zawieszeniu albo niezawieszeniu prawa do tej emerytury, a jeżeli prawo do tej emerytury nie uległo zawieszeniu – również o niezatrudnieniu w innej szkole lub innych szkołach albo o zatrudnieniu w innej szkole lub innych szkołach i wymiarze zatrudnienia w tej szkole lub tych szkołach. Jeśli dojdzie do nawiązania stosunku pracy oświadczenie to przechowujemy w części A, ponieważ jest składane na etapie ubiegania się o zatrudnienie.
Czy są jakieś wyjątki dotyczące zatrudnienia nauczyciela posiadającego prawo do emerytury stażowej?
W przypadku, gdyby nauczyciel – emeryt oświadczył, że prawo do wcześniejszej emerytury uległo zawieszeniu nie zastosujemy obostrzeń dotyczących podstawy i przesłanek nawiązania stosunku pracy, czyli możliwości zatrudnienia tylko i wyłącznie przypadku zaistnienia potrzeby wynikającej z organizacji nauczania lub zastępstwa nieobecnego nauczyciela.
Przepis art. 10 ust. 10 a, 10 b, 10 c KN nie stanowi przeszkody prawnej do zatrudnienia nauczyciela – emeryta posiadającego niezawieszone prawo do emerytury stażowej w pełnym wymiarze zajęć, jednak zarówno dyrektor szkoły jak i sam nauczyciel – emeryt będą musieli znać konwencję tego działania, czyli zawieszenie prawa do emerytury z uwagi na przekroczenie wymiaru zajęć.
Czy emerytura stażowa wpływa na prawo do zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego?
Tak, uzyskanie prawa do emerytury stażowej powoduje, że nauczyciel nie ma prawa do zasiłku chorobowego z tytułu niezdolności do pracy powstałej w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego, jak i z tytułu niezdolności do pracy powstałej po ustaniu tytułu ubezpieczenia nie przysługuje za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego (art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).
Świadczenie rehabilitacyjne nie przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego oraz do urlopu dla poratowania zdrowia, udzielonego na podstawie odrębnych przepisów (art. 18 ust. 7 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa).
Czy ewentualne prawo do emerytury stażowej wpływa na urlop dla poratowania zdrowia?
Obecna konstrukcja przepisów prawnych, mianowicie art. 73 ust. 2 Karty Nauczyciela dyskwalifikują nauczycieli, którzy nabyli prawo, a jeszcze nie przeszli na emeryturę stażowa, uniemożliwia takim nauczycielom skorzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia.
Jednak obecnie procedowany jest projekt zmieniający przepisy Karty Nauczyciela. Zgodnie z propozycją nowych przepisów ewentualne prawo do emerytury stażowej nie będzie miało wpływu urlop dla poratowania zdrowia udzielony na leczenie uzdrowiskowe lub rehabilitację uzdrowiskową.
Karolina Niedzielska
