Pracownicy samorządowi z różnych względów mogą zostać zobowiązani do pozostania w gotowości do świadczenia pracy poza godzinami pracy, czyli do dyżurowania.
Zapraszam do lektury niniejszego wpisu, w którym omówię zasady rozliczenia dyżuru pracownika samorządowego.
Pojęcie dyżuru
Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1135), nie reguluje wprost dyżuru pracownika samorządowego. Tym samym za pośrednictwem przepisu odsyłającego, uregulowane w art. 43, który stanowi, że w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu pracy, sięgniemy do art. 151 (5) kp.
Art. 151 (5) kp stanowi, że pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy (tzw. dyżur zakładowy) lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (dyżur).
Czasu dyżuru nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy. Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku dobowego i tygodniowego.
Rozliczenie dyżuru
W przypadku, gdy pracownik samorządowy pełnił dyżur zakładowy i nie rozpoczął na nim świadczenia pracy będzie przysługiwać mu do końca okresu czas wolny w wymiarze dyżuru. Natomiast w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego – wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60% wynagrodzenia. W przypadku, gdy pracownik rozpoczął świadczyć pracę w trakcie dyżuru zakładowego powstaną w tym wypadku nadgodziny.
By móc rozliczyć nadgodziny należy sięgnąć do art. 42 ust. 4 ustawy o pracowniach samorządowych. Przepis ten jest przepisem szczególnym do postanowień kodeksu pracy stanowiących o rozliczeniu nadgodzin. Zgodnie z ww. przepisem pracownikowi samorządowemu za pracę wykonywaną na polecenie przełożonego w godzinach nadliczbowych przysługuje, według jego wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.
W przypadku dyżuru domowego rozliczenie wygląda odmiennie. W przypadku, gdy pracownik samorządowy nie podjął świadczenia pracy nie przysługuje mu ani czas wolny ani rekompensata za pracę w nadgodzinach. Natomiast w sytuacji, gdy w trakcie dyżuru domowego pracownik rozpoczął świadczenie pracy przysługują mu analogiczne uprawnienia jak w przypadku dyżuru zakładowego (rozliczenie nadgodzin z art. 42 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych).
Dyżur w sobotę
Pracownik samorządowy może także dyżurować w sobotę, która będzie dniem wolnym z tytułu pięciognwoego tygodnia pracy (W5). W przypadku dyżuru domowego, gdy pracownik samorządowy nie podjął świadczenia pracy nie przysługuje mu ani czas wolny ani rekompensata za pracę w W5. Natomiast w sytuacji, gdy pracownik rozpoczął świadczyć pracę bez względu na liczbę przepracowanych godzin, rodzi po stronie pracodawcy bezwzględny obowiązek udzielenia czasu wolnego w wymiarze jednego pełnego dnia do końca okresu rozliczeniowego. Tym samym nie ma tutaj możliwości zastosowania art. 42 ust. 4 i wyboru pomiędzy czasem wolnym a wypłatą wynagrodzenia. Potwierdza to także Komisja Prawna Głównego Inspektora Pracy w piśmie z 12 września 2013 r. w sprawie sposobu rekompensowania pracownikowi samorządowemu pracy w dniu wolnym od pracy wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. Komisja uznała, że w przypadku świadczenia na polecenie przełożonego pracy w dniu wolnym od pracy wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy, tj. w sobotę (zgodnie z rozkładem czasu pracy soboty są dniami wolnymi od pracy), należy udzielić innego (całego) dnia wolnego od pracy do końca okresu rozliczeniowego, w którym tę pracę świadczył, w terminie z nim uzgodnionym.
Także: „Przepis art. 42 ust. 4 ustawy nie odnosi się do sytuacji świadczenia pracy w dniu wolnym wynikającym z przeciętnie pięciodniowego tygodnia pracy. W tym zakresie co do zasady należy stosować przepisy art. 151 (3) k.p. Dyspozycja art. 42 ust. 4 ustawy o pracownikach samorządowych będzie miała zastosowanie w sytuacji, w której pracownikowi samorządowemu nie udzielono do końca okresu rozliczeniowego dnia wolnego w zamian za pracę w dniu wolnym od pracy wynikającym z rozkładu czasu pracy w przeciętnie pięciodniowym tygodniu pracy, a praca w tym dniu stanie się tym samym pracą w godzinach nadliczbowych. W kwestii rekompensaty za pracę w niedzielę i święta do pracowników znajduje zastosowanie art. 151 (11) k.p.”. (https://www.pip.gov.pl/ua/dla-sluzb-bhp/magazyn-inspektor-pracy/artykuly/specyfika-zatrudnienia-w-samorzadach, dostęp: 12.03.2025 r.). Więcej na temat rekompensaty za pracę w wolną sobotę pracownika samorządowego przeczytasz w tym wpisie: https://karolinaniedzielska.pl/rekompensata-za-prace-w-wolna-sobote-pracownika-samorzadowego/
Pozdrawiam, Karolina Niedzielska
